Воведно обраќање на гувернерот на Народната банка на Република Македонија м-р Петар Гошев по повод доделување на годишната награда на НБРМ и 17-годишниот јубилеј од монетарното осамостојување, организиран во Скопје, 29.04.2009 година

Почитувани,


           Дозволете ми најтопло да Ве поздравам, да ја искажам мојата голема благодарност што одвоивте време дел од денешниов ден да го споделиме заедно. Се разбира, поводот е таков, дејствието во минатото е такво, така што тоа особено во овој период на секоја тековна година, и да сакаме не може да н? остави да не се присетиме на 26 април 1992 година. Всушност, тој ден Собранието на Република Македонија го усвои „Законот за Народната банка на Република Македонија“, „Законот за паричната единица на Народната банка на Република Македонија“ и „Законот за употреба на паричната единица на Република Македонија“. Со тоа беше востановена основната законска рамка за функционирање на монетарната власт и воведувањето и користењето на сопствената национална валута. Тоа всушност ја оформи посебната институција, со целосен правен легалитет, што ја нарекуваме Народна банка на Република Македонија. Од тој ден оваа институција започна да се справува со инфлацијата и хиперинфлацијата, да амортизира шокови од економска и политичка природа врз штедењето, да гради и да одржува доверба во финансиските посредници во услови на севкупна трансформација, поточно замена на еден со друг општествен систем со фундаментално различни базични принципи на поставеност и функционирање. Имено, преку хиперинфлацијата, се стигна до институција со вистински капацитет за стратегиско формулирање и оперативно остварување на монетарната политика, за да се обезбеди едно од најважните јавни добра - одржувањето на ценовната стабилност. Преку квазибанките и шокантните штедилници  стигнавме до денешните современи банки. Преку бившата СОК (Службата за општествено книговодство), покрај другото, исклучително погодна и за политичка контрола врз економските субјекти, стигнавме до денешниот современ и ефикасен платен систем во земјата.

            Така, ова тројство на мошне пристојни дострели, коишто претставуваат репутациска легитимација на Централната банка, заедно со мачниот, но нагорен тренд на примената на владеењето на правото, стана основа за финансиската стабилност што веќе повеќе години ја имаме како општ услов - незаменлива претпоставка за успешни вкупни економски активности. Да се испорачува повеќе од една деценија ценовна стабилност, стабилност на девизниот курс, како и да се одржува стабилен банкарски систем, во услови на бројни внатрешни и особено надворешни безбедносни и политички шокови низ кои минуваше нашата држава, не е нескромно ако кажам дека е резултат за почит којшто им припаѓа на сите што работеле и работат во Народната банка на Република Македонија, се разбира  заедно  со останатите институции без кои овие резултати не би биле можни. Без сомнение, за да се биде успешна современа централна банка, треба да се располага со добро едуцирани вработени. Треба да се имаат добри економски истражувачи, добри супервизори, добри познавачи на централнобанкарските операции, добри правници и организатори, добри предводници на тимовите што работат на соодветните задачи. Правејќи добра селекција и вложувајќи во перманентното едуцирање, јас со целосна одговорност, и зошто би криел, со гордост можам да кажам дека Народната банка има такви кадри во сe поголем број. Дел од нив можат да се споредат со најуспешните од најуспешните земји во светот. Меѓутоа, знаењето постојано треба да се унапредува, никогаш не е доволно ни таму каде што го има најмногу.

           Денешната светска економска криза, којашто започна токму таму каде што со право се вели дека економската наука стигнала најдалеку и најдлабоко, токму тоа, за жал, уште еднаш го потврдува, безмилосно зголемувајќи ја и онака големата сиромаштија во светот, посебно во земјите во развој и најмалку развиените. Се случуваат нови болни, „тектонски“ промени во светската економија. Имено, оваа криза ги сруши илузиите дека економската теорија ги нашла основните рецепти за економските проблеми, дека го нашла одговорот за спречување на кризите, дека ги ставила под контрола деловните циклуси, во што веруваа, целосно или делумно, и некои големи економски имиња од денешницава. Пол Кругман, на пример, во најновиот труд, којшто во слободен превод гласи, „Враќањето на економијата на депресијата и кризата од 2008“ (The return of depression economics and the crisis of 2008), н? потсетува на обраќањето на нобеловецот Роберт Лукас во 2003 година, дадено во својство на претседател на годишниот состанок на Американската економска асоцијација, во кое Лукас вели дека „централниот проблем на превенција од депресијата е разрешен, за сите практични цели“. А во истото дело н? потсетува дека една година потоа (2004), Бен Бернанки, поранешниот професор на  Принстон, сегашен шеф на Федералните резерви на САД, во својот говор, во слободен превод насловен како „Големото воздржување“ (The Great Moderation) тврди, повеќе одошто Лукас, дека модерната макроекономска политика го има решено проблемот на деловниот циклус - или попрецизно, го редуцирала проблемот до точка на мала непријатност, наместо првостепено прашање (nuisance than a front - rank issue).

           Со оглед на фактот дека светот денес ја доживува оваа криза, овие оптимистички изјави звучат речиси неверојатно самобендисано, надуено, вели Кругман. Според тоа, очевидно е дека економистите не си ја завршиле главната работа. Возбудливоста и интригантноста на економската наука останува. И барањето одговори на веќе настанатата криза тоа го потврдуваат. Трустови мозоци од централните банки во светот, научните институции, професионалните организации, бараат одговори, применуваат терапии за ублажување и совладување на последиците од кризата. Дека таа ќе биде совладана како и секоја претходна, сосема е извесно. Во прашање е само временската димензија и способноста за намалување на штетите. Но, исто така е извесно дека лекот против повторување на кризите ни по оваа криза нема да биде најден. И, можеби е точно тоа што Ноут Велинк, гувернерот на Централната банка на Холандија и претседател на Комитетот за банкарска супервизија во банката БИС го напиша: „На најосновно ниво, процикличноста е резултат на нагоните на живите суштества коишто предизвикуваат бурно однесување при пораст во рамките на циклусот и страв за време на падот. Не може да се смени ова однесување, но може да се обесхрабрат каналите преку кои таа се манифестира“. Така што големиот предизвик за економистите во светот и во Македонија останува. Како што знаете, како Централна банка преземаме мерки за спречување или минимизирање на последиците од светската криза којашто, разбирливо, не можеше да ја заобиколи ниту Македонија. Нашиот придонес во амортизирањето на последиците од кризата ќе биде најголем доколку, во соработка со Владата, ја сочуваме макроекономската стабилност. Во тие рамки, и натаму сметаме дека од клучно значење е одржувањето на стабилноста на девизниот курс и затоа мерките што ги презедовме и ќе ги преземаме се и ќе бидат фокусирани, посебно во овој период, кон остварување на таа цел, бидејќи на тој начин најдобро се штити стабилноста на целиот финансиски систем во државата. Се разбира, сите прашања од овој домен, сите прашања и одговори сврзани со економската криза, економските проблеми со кои Македонија постојано се соочува се голем предизвик за економската мисла во нашата земја. Работејќи на нив секојдневно како институција, не можеме да побегнеме од сознанието дека базата на економски истражувачи во земјава треба квалитативно да се прошири и да се подобри, зашто економските предизвици со кои се соочуваме се без сомнение и големи и тешки. Притоа, свесни сме дека фактор за тоа е квалитетен образовен систем што не е задача, надлежност на Централната банка. Но, исто така, сметавме дека и ние како институција којашто работи на унапредување на знаењето на своите кадри, токму поради карактерот на институцијата, можеме да се обидеме да учествуваме и пошироко во поттикнувањето на знаењето и преку тоа, во вклучувањето на повеќе луѓе кои напорно ќе работат на барањето подобри одговори во водењето на економските политики и справувањето со економските проблеми. Затоа, пред три години ја воведовме „Годишната награда на Народната банка за млад истражувач за најдобар труд од областа на макроекономијата“.

           Како и претходните две години, и оваа година огласот за конкурсот за Годишна награда на Народната банка за 2009 година за млад истражувач од областа на макроекономијата беше објавен во неколку дневни весници и стручни списанија, во согласност со претходно донесената Одлука од страна на Советот на Народната банка за начинот и постапката за доделување на оваа награда. Согласно со оваа одлука, пристигнатите трудови на конкурсот ги прегледуваше Одборот за евалуација, во состав: м-р Димитар Богов - вицегувернер, кој е претседател на Одборот, д-р Горан Петрески, доцент на Економскиот факултет во Скопје и надворешен член на Советот на Народната банка и д-р Анета Крстевска, директор на Дирекцијата за истражување во Народната банка. Извештајот на Одборот покажува дека од седум пристигнати трудови, еден ги има потребните карактеристики и квалитет за да ја добие првата награда на овогодинешниот конкурс. Тоа е трудот „Вложување во инфраструктурата и растот на БДП: Метарегресивна анализа“ на авторот м-р Душко Јошески, со којашто за многу кратко време ќе се запознаете преку презентацијата на овој труд од страна на авторот. Ја користам приликава да му го честитам добивањето на Наградата и да изразам надеж дека тој ќе продолжи да работи во оваа насока и за негово и за наше добро. Воедно, им се заблагодарувам на сите учесници на конкурсот за вложениот напор и на Одборот за евалуација на трудовите на кандидатите за награда. На сите вас уште еднаш Ви благодарам за денешново присуство на одбележувањето на Денот на самостојноста на Народната банка на Република Македонија и на доделувањето на Годишната награда. И, како што сме планирале, по редот на работите, сега следи задоволството да го слушнеме Извештајот на Одборот за евалуација којшто ќе ни го презентира господин Димитар Богов, вицегувернер во НБРМ, а потоа презентацијата на добитникот на Годишната награда. 

 Благодарам.

м-р Петар Гошев
гувернер