Обликување платежни иновации

Ваши екселенции, почитувана г-ѓа Ван Дијк, почитувани говорници,
дами и господа,

Секогаш ми претставува привилегија и задоволство да ви се обратам на нашата традиционална конференција за плаќањата и пазарната инфраструктура. Настан, организиран во соработка со холандската централна банка, успешно партнерство коешто трае веќе петнаесет години. Затоа, оваа година одбележуваме важна годишнина. И не се сомневам дека славењето на оваа пригода, додека размислуваме за најсовремените иновации во плаќањата, ќе биде многу позапаметено во околината на исконската убавина на Охрид, град чија архитектура што го одзема здивот зборува за креативноста и иновациите на минатите цивилизации. Како што рекол холандскиот писател, пријател на градот Охрид: „Всушност, вреди да се оди од Париз на Балканот само за да се види Охрид. Каква прекрасна локација на тој стрмен рид! А градот, извонредна мешавина на обичаи и векови...“

Креативноста или користењето оригинални идеи за создавање нешто ново и иновациите коишто воведуваат нови работи се присутни во нашите општества повеќе од кога било. Тековниот брз бран на дигитализација има значителни ефекти врз многу сегменти од нашите животи. Тој ги трансформира јавните и приватните услуги, правејќи ги подостапни и поудобни за потрошувачите, придонесувајќи за поголема вклученост. Тоа значи подобрување на благосостојбата на економиите бидејќи финансиите, знаењето и податоците стануваат пошироко достапни. Технолошките иновации во финансиските услуги се особено брзи, при што платежната индустрија е во првите редови.

Тековните и идните трендови во иновациите во плаќањата и влијанијата врз централните банки ќе бидат централна точка во моето обраќање. Иновациите во плаќањата се потпираат на три главни столба (Светската банка, 2022 година). Првиот се однесува на промените на врските помеѓу плаќањата и сметките. На пример, долго време пристапот до платежните услуги беше зависен од пристапот до банкарска сметка. Таканаречениот припејд-концепт (електронски пари) ја прекина ексклузивната врска помеѓу плаќањата и банкарските сметки. Вториот столб се промените во начинот на кој се обработуваат плаќањата (платните системи) ‒ забележуваме ширење на брзите плаќања, технологии на дистрибуирани записи, кодови за брз одговор (QR), дигитални лични карти и слично. А третиот столб се однесува на промените во начинот на којшто потрошувачите комуницираат со плаќањата со сѐ поголемо собирање податоци за клиентите и алатки за анализа.

Иновациите кај овие три столба ги редефинираат деловните модели на давателите на плаќањата со далекусежни ефекти врз структурата на пазарот на плаќања. Тоа значи влез на небанкарски даватели на услуги, посилна конкуренција, намалување на трошоците и плаќања во реално време како нова „задолжителна“ карактеристика во платежните услуги. Се чини дека банките, како актуелни учесници на пазарот, исто така имаат корист од притисоците од конкуренцијата, модернизирање и усовршување на нивната платежна инфраструктура. Всушност, дигитализацијата на банкарството не е нова појава. Тука е повеќе од 30 години, иако овој последен бран е од невидени размери. Сепак, пазарот се трансформира, што е видливо и преку промената на изворите на приходи на банките. Според Извештајот за глобалните плаќања на Меккинси, приходите од плаќања на банките се намалуваат, бидејќи стандардизацијата, технологијата и регулаторниот притисок за отвореното банкарство овозможуваат нови учесници и притисоци врз профитните маргини.

Последица на ова модернизирање на плаќањата е промената од готовина, чекови и кредитни трансфери иницирани во хартиена форма во дигитални плаќања, особено бесконтактни и брзи плаќања чијашто вредност и обем достигнаа историски највисоки нивоа. Според статистиката на Црвената книга, во последната деценија просечниот годишен број на дигитални плаќања по лице се зголемил од 179 (во 2012 година) на 332 (во 2021 година).  На сличен начин, глобалната база на податоци Финдекс на Светската банка посочува дека процентот на возрасни кои извршиле или примиле дигитални плаќања се зголемил од 44% во 2014 година на 64% во 2021 година. Овие трендови се видливи во македонската економија бидејќи дигиталните плаќања по лице се зголемени за повеќе од трипати во последните седум години. 

Покрај поудобни, поевтини и побрзи платежни услуги, дигитализацијата е погодна за зголемување на финансиската вклученост. Во 2021 година во споредба со пред една деценија, процентот на возрасни коишто имаат банкарска сметка се зголеми во глобални рамки од 51% на 76%. Во македонскиот случај, овој показател е поставен над светскиот просек од 85%, наспроти 74% пред десет години.  

Очигледно има брзи и длабоки промени во финансиската индустрија коишто неизбежно влијаат врз централните банки на многу начини. Од една страна, ние управуваме со платните системи, ги регулираме и ги надгледуваме, бидејќи се значајни за севкупната финансиска стабилност, трансмисијата на монетарната политика, како и за довербата во валутата. Бидејќи иновациите во финансиите не носат само придобивки, туку и ризици, централните банки мора да ги држат ризиците под контрола за да не ја нарушат финансиската отпорност и традиционалните мандати на централните банки. Од друга страна, мораме да држиме чекор, да ги поттикнеме и да ги поддржуваме финансиските иновации.

Значи, како се справува централнобанкарската заедница со новиот и иновативен екосистем за плаќања? Според Анкетата за одредниците на финтек-секторот во централното банкарство (2023 г.), над 80% од централните банки ги посочиле иновациите во плаќањата и дигиталните валути на централните банки (ЦБДЦ) како врвни истражувачки приоритети. Околу две третини од централните банки создадоа порти за иновации, иако повеќе во напредните отколку во економиите во развој, а половината од централните банки користат технологии за машинско учење или вештачка интелигенција. 

Интензивно се одвиваат регулативни и законски измени. Според Анкетата за финтек-секторот на Меѓународниот монетарен фонд и Групацијата на Светската банка, 73% од анкетираните јурисдикции ги разгледуваат и ги менуваат своите рамки на политики со цел да ги поттикнат финтек-инвестициите, иновациите и усвојувањето. Се менува и надзорниот и супервизорскиот профил на централните банки. Со оглед на тоа што мораме да вршиме надзор над небанкарските платежни институции, работиме со субјекти со различни профили на ризик и ставаме поголем акцент на прашања како што се транспарентноста, формирањето на цените, однесувањето на пазарот, заштитата на потрошувачите. Процутот на новите технологии бара зголемено внимание за кибербезбедноста. Општо земено, промените во финансискиот пејзаж бараат регулаторно, организациско и оперативно редизајнирање на периметарот на централните банки. 

Еден од најексплицитните одговори на централните банки на дигитализираното и модерно прифаќање во платежната индустрија е идејата за воведување ЦБДЦ. Во моментов, примарните пари за малопродажба се достапни само во физичка форма ‒ готовина, но брзата дигитализација ги нагласува ризиците од намалената употреба на готовината и нејзината улога како монетарно сидро. За да се осигуриме дека паричната маса останува во рацете на централните банки, ЦБДЦ сѐ повеќе добиваат на значење, особено ЦБДЦ за малопродажба. Според најновите податоци, 114 земји, коишто претставуваат над 95 проценти од глобалниот БДП, истражуваат за ЦБДЦ. Пред три години, само 35 земји размислуваа за ЦБДЦ. Единаесет земји имаат целосно воведено дигитална валута. Во земјите на Г20, осумнаесет земји сега се во напредна фаза на развој на ЦБДЦ. ЕЦБ планира да ја заврши фазата на истражување до крајот на оваа година.

Мотивите за издавање ЦБДЦ го надминуваат одржувањето на монетарниот суверенитет. Исто така, станува збор за зајакнување на преносот на монетарната политика во дигиталната ера, борба против незаконската употреба на парите, зајакнување на конкуренцијата за давателите на плаќања со електронски пари, подобрување на ефикасноста и безбедноста на плаќањата и промовирање на финансиската вклученост за граѓаните коишто не ги користат доволно банкарските услуги. Се разбира, тоа не доаѓа без ризик и предизвици. Најзначајниот ризик е ризикот од дезинтермедијација доколку со издавањето на дигиталната валута се добива прилив на депозити од деловните банки кон сметките на централните банки со негативни влијанија врз кредитната активност и следствено, реалната економија. Конкретно, во случај на нарушување на финансиските системи, тоа може да го зголеми ризикот и да ги засили шоковите. Потребата да се балансира помеѓу интегритетот и приватноста на парите исто така доаѓа до израз. Зголемениот ризик од дигиталниот простор е исто така неизбежен, со оглед на технологиите што се користат за дигиталните валути. Сето ова покажува дека централните банки имаат „работа со полно работно време“ во смислувањето на најсоодветниот дизајн на ЦБДЦ што ќе ги минимизира овие ризици и ќе ги максимизира придобивките.

Нашите национални напори повеќе или помалку личат на светските трендови и иницијативи. Како централна банка, се стремиме кон поттикнување на иновациите во финансиите, видливи преку воведувањето на нашата порта за иновации. Го мапираме екосистемот, преку финтек-анкети за подобро да ја разбереме неговата тековна состојба и да дејствуваме кон отстранување на пречките, а притоа да ги ставиме ризиците под контрола. Неодамна усвоената Финтек-стратегија обезбедува платформа за координирани и рационализирани напори од страна на сите заинтересирани страни во регулаторната област. Неодамнешната анкета на централното банкарство откри дека само 54% од анкетираните централни банки имаат стратегија што го нагласува нашиот визионерски пристап кон финтек-областа. Веќе создадовме стимулативни законски услови, со новиот Закон за платежни услуги и платни системи којшто стапи на сила оваа година. Исто така, неодамна започнавме да ги разгледуваме можностите за воведување дигитален денар. Последно по ред, но не и по значење, поттикнувањето ефикасни и усогласени прекугранични плаќања е клучно за поддршка и стимулирање на прекуграничната интеграција. Ова е особено случај со малите економии, како што е нашата, со модел на раст заснован на меѓународна трговија и финансии. Нашите регионални напори да се усогласиме со европските стандарди, да ги исполниме барањата на СЕПА и да се интегрираме во системот за инстант плаќања Таргет (ТИПС) на Евросистемот е чекор во вистинската насока.

Гледајќи напред, секогаш е предизвик да се предвиди иднината, но голема е веројатноста дека финансиската трансформација и натаму ќе се одвива со ова темпо, па дури и побрзо. Пред неколку години, една студија означи десет начини коишто ќе ја обликуваат иднината на плаќањата, а некои од нив веќе и се одвиваат: издавањето дигитални валути, поактивната улога на регулаторите, синџирите на вредност за плаќањата засновани на податоци, консензусот за приватноста на податоците, биометриските лични карти и силната соработка помеѓу новите учесници и традиционалните играчи. Сега сите овие се веќе постоечки димензии на финансиската матрица. Би додала дека загриженоста за концептот на еколошко, социјално и корпоративно управување е клучна и за иднината на платежната индустрија. Во тој нов свет на финансии, единствениот начин да се минимизира ризикот од заостанување со работата е да се биде агилна и брзо приспособлива институција. 

На крајот, дозволете ми да заклучам дека светот на финансиите оди напред. Централните банки мора да бидат фокусирани на одржувањето на темпото, предвидувањето на и управувањето со ризиците, притоа поттикнувајќи иновативни решенија. Дозволете ми повторно да се осврнам на А. ден Дулард, кој еднаш рече: „Живеевме меѓу чуда, но никогаш не ги разбравме“. Сега, во светот на финансиите повеќе од кога било се соочуваме со нови чуда, иновации и новини, коишто треба да ги разбереме и за кои треба да бидеме подготвени и компетентни да ги поддржуваме и да ги заштитиме.

Ви благодарам!