Донесени нови макропрудентни мерки за понатамошно јакнење на отпорноста на банкарскиот сектор

Скопје, 29 април 2023 

Советoт на Народната банка, на редовната седница одржана на 28 април 2023 година, заради понатамошно јакнење на отпорноста на банкарскиот сектор, донесе одлука за воведување макропрудентни мерки за квалитетот на кредитната побарувачка, во согласност со европската практика. Во согласност со Законот за финансиска стабилност којшто  стапи на сила минатата година, во декември 2022 година, Советот усвои одлука со која се воведоа макропрудентните инструменти за квалитетот на кредитната побарувачка, односно прецизно се определи методологијата за пресметување на показателите преку кои се следи способноста на физичкото лице за отплаќање на месечните обврски врз основа на кредити, како и соодносот помеѓу износот на кредитот и вредноста на заложениот недвижен имот. 

Со новововедените макропрудентни мерки се продолжува со јакнење на  макропрудентната рамка преку утврдување максимални вредности за овие показатели на системска основа. Макропрудентните мерки се изготвени во консултации со Меѓународниот монетарен фонд, а се во согласност со препораките на европските институции. Максималните вредности се утврдени врз основа на детална анализа на податоците обезбедени од страна на банките и штедилниците и не отстапува значително од најчесто применуваната висина на овие показатели од нивна страна. Со преземените мерки се придонесува за спречување на натрупувањето на системските ризици во сегментот на домаќинствата и на пазарот на недвижности.

На истата седница беше усвоен и Годишниот извештај на Народната банка за 2022 година, во кој се наведува дека и покрај предизвиците коишто ги наметна руската војна во Украина, минатата година беше задржана стабилноста на девизниот курс на денарот, кон крајот на годината започна да забавува инфлацијата, додека девизните резерви беа одржани на адекватното ниво. Во услови на стратегија на „де факто“ фиксен девизен курс на денарот во однос на еврото, имаше потреба од промени во монетарната политика заради стабилизирање на инфлациските очекувања и инфлацијата на среден рок, одржување на стабилноста на домашната валута, притоа имајќи ги предвид  и промените на монетарната политика на Европската централна банка. За таа цел, Народната банка уште од крајот на 2021 година започна со постепено нормализирање на монетарната политика, што беше направено преку соодветно управување со ликвидноста, како и со постепено зголемување на основната каматна стапка во неколку наврати, почнувајќи од април 2022 година. И покрај предизвиците при оперативното водење на политиките во услови на општа глобална неизвесност, Народната банка и во 2022 година посветено работеше и спроведе низа програмски активности за натамошно зајакнување на регулативната рамка, осовременување на расположливиот сет инструменти, зголемување на транспарентноста и општествената одговорност. Преземени се бројни активности за создавање предуслови за спроведување на новиот Закон за платежни услуги и платни системи (подготвени се и донесени се 25 подзаконски акти), со што ќе се овозможи влез на нови даватели на платежни услуги, ќе се зголеми конкуренцијата, квантитетот и квалитетот на платежните услуги, а исто така се зајакнува и заштитата на потрошувачите. Народната банка започна со објавување нови статистички податоци за показателот должнички хартии од вредност исполнувајќи го највисокиот меѓународен статистички стандард СДДС плус, а исто така меѓу податоците и показателите за банкарскиот систем, почна да објавува и квартални податоци за  кредитите за зелено финансирање одобрени на домаќинствата и нефинансиските друштва. На иницијатива на Народната банка, а заради создавање услови за поддршка на развојот на финтек-секторот, финансиските регулатори склучија Меморандум за соработка со кој се поставува систем преку кој регулаторите координирано ќе дејствуваат (Комитет за финтек), во однос на  спроведувањето на Националната стратегија за финтек-секторот, којашто беше подготвена од Народната банка и усвоена од Комитетот за финтек. Централната банка продолжи и со засилени активности во доменот на финансиската едукација со што придонесува за подигањето на финансиската писменост и финансиската инклузија на населението во нашата земја.

Советот на Народната банка го усвои и Извештајот за ризиците во банкарскиот сектор во 2022 година. Во него се наведува дека и покрај неизвесното макроекономско окружување, предизвикано од глобални фактори, а придружено со енергетската криза, растот на инфлацијата и затегнувањето на финансиските услови, банкарскиот систем и натаму непречено го врши финансиското посредување. Во 2022 година, банките обезбедија највисок годишен кредитен раст во последните десетина години, што се должи на корпоративниот сектор, а кредитите на домаќинствата остварија поумерен раст. На страната на изворите на средства, депозитите од нефинансиските субјекти бележеа променливи движења во текот на 2022 година, што доведе до побавен годишен раст во споредба со претходната година. Носител на депозитниот раст во 2022 година беа депозитите од домаќинствата, но и депозитите од претпријатијата бележат раст. Склоноста на депонентите за чување на своите средства во девизи беше повисока, но со мерките коишто ги презеде Народната банка со задолжителната резерва, се поттикна повисок раст на депозитите во денари во последните месеци од 2022 година и се очекува дека ќе растат и во иднина.

Изложеноста на банкарскиот систем на ризиците е умерена, а спроведеното стрес-тестирање покажува задоволителна отпорност на банкарскиот систем на симулираните шокови. Ликвидноста на банкарскиот систем е на задоволително ниво, а солвентноста се подобри во 2022 година, при што стапката на адекватност на капиталот достигна највисоко ниво за последните десетина години, од 17,7%. Соодветната капитализираност на банките е многу значајна за справување со различни предизвици при надолните фази од економските циклуси и во кризни услови. Квалитетот на кредитното портфолио се подобри со оглед на намалувањето на вкупните нефункционални кредити и на нивното учество во вкупните кредити до историски најниското ниво од 2,9%. Учеството на нефункционалните во вкупните кредити се намали и кај двата сектора и изнесува 3,9% во портфолиото на корпоративни кредити и 1,9% во кредитното портфолио составено од домаќинствата. Сепак, со оглед на неизвесното окружување, неопходно е натамошно претпазливо однесување.