Скопје, 27 јануари 2023
автор: Костадин Делимитов
Без посериозни структурни реформи, македонската економија ќе остане многу ранлива на глобалните шокови. Гувернерката на Народната банка е оптимист, иако предупредува дека неизвесноста и натаму е висока.
Ќе заплива ли македонската економија во помирни води или кризата и натаму ќе им го загорчува секојдневието на граѓаните? По рекордниот удар лани, прогнозите за годинава се малку пооптимистички. Народната банка очекува ценовна стабилизација, но и предупредува дека ризиците, пред се` надворешни и натаму се високи. Гувернерката Анита Ангеловска-Бежоска во разговор за Дојче веле очекува позитивни ефекти од монетарните мерки, но и конкретни фискални активности со фокус на најзагрозените во државата.
ДВ: Гувернерке Ангеловска-Бежоска, како Народна банка преземавте повеќе чекори како одговор на растот на инфлацијата, преку ликвидноста, каматната стапка, задолжителната резерва, прудентни мерки. Последно, повторно ја зголемивте каматната стапка за уште половина процент. Што очекувате од ваквите потези, дали тие ќе придонесат за забавување на инфлацијата?
Анита Ангеловска-Бежоска: „По подолг период на ниска инфлација во глобални рамки, од втората половина на 2021 година се забележаа нагорни поместувања кај инфлацијата коишто продолжија забрзано и во 2022 година, кога во многу економии инфлацијата забележа историски високи нивоа. Одговорот на централните банки на се` повисоката инфлација, независно од тоа што таа по својата природа не беше класичен монетарен феномен, беше со постепено затегнување на монетарната политика, во почетокот со поумерени промени кај каматните стапки, а со оглед на подолготрајниот и подисперзиран карактер на инфлацијата, промените продолжија засиленo. Тековно се соочуваме со најсинхронизиран циклус на затегнување на монетарната политика во глобални рамки во изминатите 50 години.
Како што посочувате, и ние како централна банка уште кон крајот на 2021 година започнавме со преземање повеќе мерки со оглед на присутните ценовни притисоци, но и притисоци на девизниот пазар, при монетарна стратегија на одржување стабилен курс на денарот.
Мерките што ги преземаме треба да делуваат на инфлациските очекувања, како значаен фактор којшто влијае врз инфлацијата, а ќе делуваат и кај еден дел од инфлацискиот индекс, оној којшто е почувствителен на промените во побарувачката. Но, клучно ќе биде намалувањето на притисокот од увозните цени (особено на енергентите и храната). Кога тој ќе спласне, позначително ќе забави и домашната инфлација. Засега, се очекува стабилизација на цените на примарните производи, што заедно со затегнувањето на финансиските услови би довело до забавување на инфлацијата во 2023 година со што таа би се свела на 8 ‒ 9%, а на среден рок, инфлацијата и натаму ќе се намалува, сведувајќи се на нивото од 2,4% и 2% во 2024 и 2025 година."
ДВ: Има различни реакции во јавноста за мерките кои ги презема централната банка, во однос на ефектите врз економијата. Какво е Вашето мислење, колку промените во монетарната политика ќе делуваат на активноста во економијата?
Анита Ангеловска-Бежоска: „Сите мерки коишто ги преземаме за да ја осигуриме стабилноста на девизниот курс, како наше номинално сидро и за да ја стабилизираме инфлацијата се токму преку поддршка на попредвидлив и стабилен амбиент којшто ќе биде поволен за среднорочен раст на економијата. Општо е познато дека инфлацијата го намалува реалниот расположлив доход на домаќинствата, особено на оние со пониски примања, ја зголемува неизвесноста и со тоа неповолно делува и на потрошувачките и на инвестициските одлуки, односно на амбиентот за раст. Оттаму, централните банки ширум светот му се посветени на враќањето на ценовната стабилност, на среден рок. Начинот и интензитетот на реакциите на централните банки зависи од природата на инфлацијата, односно од придонесот на одделните фактори коишто влијаат врз неа, од монетарната стратегија и инструментите со кои располагаат. Факт е дека затегнувањето на монетарната политика на краток рок значи затегнување на финансиските услови, но тоа се прави имајќи ги предвид и можните ефекти врз растот, но и врз финансиската стабилност. Сепак, клучен фактор за растот на краток рок се геополитичките случувања, а на среден и долг рок се структурните фактори, односно физичкиот капитал, човечкиот потенцијал и продуктивноста.
Со последните макроекономски проекции, во согласност со очекуваното забавување на глобалната економија од 6% на 3% во 2023 година, а особено на европската економија како наш најзначаен трговски партнер, Народната банка направи надолна ревизија на економскиот раст и кај нас. За 2022 година, се проектира раст од 2,3% којшто умерено би забрзал во 2023 година искачувајќи се на 2,6%, во согласност со основното сценарио. Во услови на исклучително висока неизвесност подготвивме и дополнително сценарио со кое се предвидува раст од околу 2% за 2022 година, а 1,8% за 2023 година. На среден рок, постепено би се враќале на некои просечни претпандемични стапки на раст од околу 3,6% до 4%. Ризиците за растот коишто доаѓаат од надворешното окружување и натаму се надолни“.
ДВ: Каква е координацијата на монетарната и фискалната политика во тековните услови?
Анита Ангеловска-Бежоска: „Координацијата помеѓу монетарната и фискалната политика е важен предуслов за одржување на макроекономската стабилност во секоја економија и во секоја фаза од економскиот циклус, а особено во кризни епизоди. За време на кризата предизвикана од Ковид-19, при ниска инфлација, монетарните и фискалните власти делуваа заедно за стабилизација на финансиските пазари и за поддршка на економската активност. Координираниот и конзистентен пристап се смета за еден од факторите којшто одигра значајна улога во избегнувањето уште поголем пад на економиите, како и во релативно брзото и солидно постпандемично закрепнување. Глобалната економија, по падот од околу 3% во 2020 година, наредната година оствари солидна стапка на раст од 6%.
Во сегашните услови коишто се карактеризираат со висока инфлација, макроекономските политики не можат да делуваат на ист начин како и во периодот на пандемијата. Централните банки мора да ја затегнуваат монетарната политика заради контролирање на побарувачката и инфлациските очекувања со цел да се стабилизира инфлацијата. Всушност, во оваа кризна епизода важна е поддршката на процесот на дезинфлација и преку фискалната политика којашто е значаен инструмент со кој се делува на агрегатната побарувачка. Оттаму, во овој процес е клучна фискалната консолидација и преземањето целни фискални мерки коишто ќе делуваат на ранливите групи што се најзасегнати од оваа криза на „трошоци на животот“.
ДВ: За 2023 година предвидувате од 8 до 9% инфлација, или малку повисока од онаа на Владата. На што се должи оваа Ваша би рекол поголема претпазливост во проекциите?
Анита Ангеловска-Бежоска: „Факт е дека нашите проекции за инфлацијатаи за 2022 и за 2023 година се повисоки, и тоа не само од проекциите на Владата, туку и од проекциите на меѓународните финансиски институции. Но, според објавените податоци на ДЗС, остварувањето на инфлацијата за 2022 е во согласност со нашата проекција од 14,3% (остварувањето е 14,2%). Сепак, сите проекции се втемелени на одреден сет претпоставки и макроекономски модели за проектирање, така што директните споредби не се благодарни. Но, ако ги погледнете проекциите за инфлацијата за 2023 година на сите домашни и меѓународни институции, она што е заедничко е што сите предвидуваат значително забавување на инфлацијата во 2023 година и стабилизирање на историскиот просек од околу 2% на среден рок. Очекуваното забавување на домашната инфлација е во согласност и со намалувањето на глобалната инфлација, коешто се темели на претпоставките за стабилизирање на цените на примарните производи, натамошно намалување на застоите во снабдувањето, но и на затегнатите меѓународни финансиски услови коишто ќе ја намалуваат побарувачката.
Сепак, ризиците за проекцијата, особено во поглед на идните движења на цените на енергијата и храната, и натаму се значително изразени поради неизвесните воени случувања во Украина, како и поради можните натамошни неповолни ефекти од пандемијата којашто се` уште трае, со што неизвесноста околу проекциите на инфлацијата и натаму е висока“.
ДВ: Кои се клучните ризици за македонската економија на кои треба да се внимава?
Анита Ангеловска-Бежоска: „Ризиците би ги поделила на ризици коишто се тековни и ризици коишто имаат подолгорочен, структурен карактер. Во моментов, се разбира дека геополитичките тензии и неизвесноста од нив се клучен ризик за глобалната економија, а со тоа и ризик околу очекуваната патека на закрепнување и на домашната економија. Особено голем предизвик е енергетската криза во Европа, којашто ја доведе во прашање целокупната енергетската одржливост, не само поради зголемените цени, туку во одредени моменти и во однос на ризиците за снабдувањето со енергенти. Кај нас ефектите од овие случувања се повеќе од видливи и преку пренесувањето на се` повисоките цени на енергентите во домашната инфлација и во трговскиот биланс. Големото проширување на дефицитот на трговската сметка главно произлегува од енергијата чиј увоз е зголемен за 2,3 пати во периодот јануари ‒ ноември 2022 година, во споредба со истиот период од претходната година. Ова не` води и до дел од поструктурните проблеми и ризици. Доколку структурно бевме поподготвени за овој шок, што бара децениски и стратегиски реформи, веројатно и последиците ќе беа помали. Препораките на меѓународните финансиски институции се економиите да се посветат на постигнување одржливост, поточно одржлива енергија и одржливо земјоделство, што секако важи и за нас.
Фактот што нашето ниво на доход се` уште гравитира околу 40% од просекот на земјите од ЕУ, нивото на продуктивност е само околу 44% од она на развиените земји како Германија, посочува дека мора да работиме на конкурентскиот профил на нашата економија и да ја избегнеме замката и ризикот на низок раст. Сето ова бара инвестиции во иновации, вложување во човечки капитал, како и во физичка и дигитална инфраструктура“.
ДВ: Нивото на девизни резерви треба да гарантира стабилност. Колкави се тие во моментов? Можеме ли да бидеме мирни дека нивото е доволно за справување со евентуалните шокови?
Анита Ангеловска-Бежоска: „Минатата година, падот на девизните резерви во првата половина беше надоместен во втората половина, со што девизните резерви достигнаа ниво од околу 3,8 милијарди евра. Ова е едно од историски највисоките нивоа и во согласност со сите меѓународни стандарди е соодветна гаранција за одржување на стабилноста на девизниот курс на денарот. Ќе истакнам и дека од крајот на 2022 година на располагање се и средствата од двегодишната кредитна линија за претпазливост и ликвидност од ММФ во износ од 530 милиони евра (досега се повлечени околу 110 милиони евра), а продолжен е и пристапот до репо-линијата од Европската централна банка во вредност од 400 милиони евра, што секако претставува дополнителен заштитен механизам којшто може да се користи доколку има потреба“.
Интервјуто е објавено на Дојче веле.