Të nderuar të pranishëm,
Zonja dhe zotërinj,
Kënaqësi është e imja të adresoj ngjarjen e sotme me rastin e Ditës Botërore të Kursimit. Festa e këtij viti vjen në një kohë kur bota po përballet me krizën e saj më të madhe që nga Depresioni i Madh. Bëhet fjalë për një krizë globale të sinkronizuar që nuk kursen asnjë ekonomi dhe norma të vogla pozitive të rritjes priten vetëm në 26 vende të botës. Fatkeqësisht, vendet e Ballkanit Perëndimor nuk janë në këtë grup të vogël të vendeve, gjegjësisht, sipas FMN-së në rajon priten norma negative të rritjes që shtrihen nga 2.5% në Serbi deri në 12% në Malin e Zi.
Kriza shëndetësore po derdhet në shumë pore në ekonomi përmes kanaleve të shumta. Një prej atyre kanaleve të transmetimit është natyrisht kursimi. Në fillim të krizës, ekzistonte frika se, ngjashëm me vitin 2008, mund të kishte një „tharje të likuiditetit“ në sektorin real, e cila do të çonte në një rregullim më të madh për poshtë në bazën e depozitave. Sidoqoftë, këtë herë flukset janë të ndryshme, si për shkak të specifikës së krizës, ashtu edhe për shkak të reagimit shumë më të shpejtë dhe më të gjerë të autoriteteve monetare dhe fiskale me një stimul të tillë si injektimi i likuiditetit të madh, i cili në fakt është i dukshëm përmes të gjithë treguesve standardë monetarë. Për dallim nga kriza ekonomike globale, kur rritja e agregatit më të ngushtë monetar ishte më e theksuar - paraja parësore, tani ka nivele solide të rritjes në agregatet e tjerë monetarë. Me fjalë të tjera, nëse në periudhën e krizës globale likuiditeti i injektuar nga bankat qendrore përfundoi kryesisht në llogaritë e bankave, tani ajo gjen rrugën e saj drejt llogarive të kompanive dhe qytetarëve, duke çuar në një rritje solide të depozitave.
Këto lëvizje solide të depozitave dhe kursimeve në sistemin bankar janë në përputhje me normën totale të kursimeve të llogaritur si raport i kursimeve bruto dhe të ardhurave bruto në ekonomi. Brenda eurozonës, për shembull, norma e kursimeve të amvisërive është rritur ndjeshëm që nga fillimi i vitit. Sipas të dhënave fillestare nga Eurostat, në fund të tremujorit të dytë, norma e kursimeve të amvisërive arriti në rreth 25%, që është një dyfishim krahasuar me nivelin e viteve të mëparshme (mesatarisht rreth 12%) dhe niveli më të lartë që nga fillimi i monitorimit të këtyre të dhënave në vitin 1999. Rritja e lartë e normës së kursimeve shpjegohet me përmbajtjen më të madhe nga konsumi, dhe një rënie më të moderuar të të ardhurave të disponueshme bruto. Lidhur me motivet e masave shtrënguese, analiza e Bankës Qendrore Evropiane[1] nga qershori i këtij viti tregon se kjo rritje është kryesisht "e detyruar", pra i atribuohet "kursimit të detyruar", si pasojë e masave për të kufizuar lëvizjen për të parandaluar përhapjen e virusit, për shkak të së cilës konsumatorët abstenojnë dhe konsumojnë një pjesë dukshëm më të vogël të shportës së zakonshme të konsumatorit. Sidoqoftë, faktori i kujdesit gjithashtu luan një rol të rëndësishëm, me një kontribut të rritur ndjeshëm krahasuar me periudhën e para krizës, që tregon një tendencë të kursimit të kujdesshëm për t’u mbrojtur nga rreziqet e mundshme në të ardhmen. Analiza përfundon se tani për tani është shumë e vështirë të vlerësohet natyra e këtyre zhvendosjeve, d.m.th nëse është një ndryshim i përkohshëm, apo një zhvendosje e përhershme e kursimeve dhe zakoneve të konsumit si rezultat i Kovid pandemisë.
Prandaj, qëndrueshmëria e tendencave të rritura të kursimeve është e pasigurt. Sidoqoftë, Anketa e rregullt e Komisionit Evropian për Besimin e Konsumatorëve[2] e muajit shtator të vitit 2020 tregon se amvisëritë në eurozonë edhe në dymbëdhjetë muaj e ardhshëm presin ulje të shpenzimeve (kryesisht për mallra të qëndrueshme) dhe rritje të kursimeve, pavarësisht kursimeve të larta në periudhën e mëparshme. Gjetjet e këtilla tregojnë një ndikim të zgjatur i motiveve të kujdesit në kursime, që mund të ruhen në një nivel më të lartë vitin e ardhshëm, krahasuar me periudhën para Korona krizës.
Tendenca e rritjes së kursimeve të brendshme në rajonin e Ballkanit Perëndimor[3] ka ekzistuar për një periudhë më të gjatë kohore, gjegjësisht në dhjetë vitet e fundit. Shkalla e totalit të kursimeve të brendshme[4] në rajon në vitin 2019 është mesatarisht 11.5%, dhe në vendin tonë është 20.2% e PBB-së, e cila është më afër mesatares së vendeve të zhvilluara (25.2% në eurozonë) dhe është përmirësimi më i madh brenda grupit të vendeve në Ballkanin Perëndimor, krahasuar me periudhën e krizës ekonomike globale (rritje prej 16 pikë përqindjeje të PBB-së). Ky potencial nënkupton rritje shtesë të financimit dhe destinimi i tij drejt investimeve produktive dhe projekteve mund të jetë mbështetje e rëndësishme për përshtatjet e nevojshme strukturore të sektorit real të këtij „normaliteti të ri“.
Në vendin tonë, kur flasim për episodet e krizave, deri më tani ato janë transmetuar pothuajse pa përjashtim përmes kanalit të pritjeve, duke çuar në prirje për tërheqjen e depozitave dhe rritjen e kërkesës për valuta të huaja. Në këtë krizë, ato efekte, megjithëse ekzistojnë, janë ende dukshëm të kufizuara. Totali i depozitave vazhdon të rritet dhe që nga fundi i shtatorit, në baza vjetore, ato janë më të larta me 6,6%, që është rritje më e lartë se mesatarja e realizuar gjatë krizës ekonomike globale (4,7%) dhe krizës së brendshme politike në vitin 2016 (4%). Brenda tyre, depozitat e amvisërive u rritën me një normë prej rreth 6%, me një kontribut pak më të lartë të kursimeve në denarë (rreth 53%). Shkalla e euroizimit të depozitave në fund të shtatorit është 42% dhe është relativisht e qëndrueshme krahasuar me vitin e kaluar, gjë që nuk ishte rasti në episodet e mëparshme të krizës kur kjo pjesë u rrit ndjeshëm. E gjithë kjo tregon për tendenca të qëndrueshme, pavarësisht natyrës së jashtëzakonshme të krizës.
Duke qenë se depozitat janë burimi kryesor i financimit të mbështetjes së kredisë, rritja e tyre kontribuon në lehtësimin e kushteve financiare dhe mirëmbajtjen e mëtejshme të ciklit të kredisë. Shkalla e rritjes së kredive në shtator ishte 6.7% në bazë vjetore, e cila është më e lartë krahasuar me të njëjtën periudhë të vitit të kaluar.
Këto prirje solide mbështeten gjithashtu nga politika e zbutur monetare. Rezervat valutore që janë rritur vazhdimisht në periudhën e mëparshme, duke pasqyruar bazat e përmirësuara ekonomike dhe pozicionin e jashtëm të ekonomisë, ofrojnë mbështetje të përshtatshme për strategjinë e kursit të qëndrueshëm të këmbimit, por edhe hapësirë për përgjigje në kohë dhe vendimtare të bankës qendrore me stimul monetar për të mbështetur ekonominë. Masat që kemi marrë deri më tani si përgjigje ndaj pandemisë kanë përfshirë uljen e normës bazë të interesit dhe sigurimin e likuiditetit përmes instrumenteve standarde dhe jo-standarde, dhe sigurimin e fleksibilitetit të përkohshëm rregullator, duke synuar sektorët më të prekur. Ne gjithashtu kemi forcuar kapacitetin institucional për identifikimin dhe parandalimin në kohë të rreziqeve në sektorin financiar, përmes Komitetit të sapo krijuar për Stabilitet Financiar, me kompetenca të zgjeruara në fushën e mbikëqyrjes makroprudenciale. Në bashkëpunim me Ministrinë e Financave, ne kemi përgatitur një Projektligj të ri për Stabilitetin Financiar. Gjithashtu, për herë të parë, BQE-ja i siguroi Bankës Popullore qasje në likuiditet në valutë të huaj në rast nevoje, e cila kontribuon në forcimin e mëtejshëm të gatishmërisë për menaxhimin e krizës dhe është një konfirmim i vlerësimeve pozitive të Bankës Qendrore Evropiane për bazat e ekonomisë vendase dhe kapacitetit të bankës qendrore për përgjigje të përshtatshme dhe në kohë për mirëmbajtjen e suksesshme të stabilitetit makro-financiar.
Të gjitha të dhënat e disponueshme tregojnë se sistemi ynë bankar ka potencial për të mbështetur rimëkëmbjen e ekonomisë, por edhe për të thithur humbjet e mundshme nga kriza. Politikat e ndërmarra në të kaluarën kanë dhënë një kontribut të madh në këtë, duke forcuar kërkesat rregullatore, mbikëqyrjen dhe funksionimin e kujdesshëm të bankave, gjë që ka kontribuar në forcimin e mëtejshëm të amortizuesve të kapitalit dhe likuiditetit, si shtyllat themelore të stabilitetit të sektorit. Aftësia paguese e sistemit bankar është e lartë, me një normë të mjaftueshmërisë së kapitalit prej rreth 17% dhe është përmirësuar mesatarisht që nga fillimi i vitit. Ky është rezultat i mbajtjes së shumicës së fitimeve për të rritur kapitalin vetjak, por edhe rikapitalizime të reja. Bankat gjithashtu kanë nivele të larta të aktiveve likuide, pavarësisht shtyrjes së përkohshme të pagesës së huave në një pjesë të konsiderueshme të portofolit të përgjithshëm. Norma e kredive me probleme arriti një minimum historik prej 3,4% dhe është një nga më të ulëtat në rajon. Për krahasim, kjo normë në Shqipëri është rreth 8%, dhe në Malin e Zi dhe Bosnjë dhe Hercegovinë është mbi 5%, pra afër 7%. Këta tregues konfirmojnë qëndrueshmërinë e sektorit bankar ndaj goditjeve dhe vlerësimet e stres testit të Bankës Popullore tregojnë vlerësimet e njëjta.
Sidoqoftë, duke pasur parasysh natyrën e krizës, ne jemi ende „duke lundruar në ujëra të panjohura“. Sistemi bankar po përballet me sfidën për të rregulluar operacionet e tij drejt „normalitetit të ri“ dhe për të siguruar mbështetje të pandërprerë për ekonominë. Është jashtëzakonisht e rëndësishme të minimizohen reagimet e pafavorshme, në të cilat humbjet e mundshme në sektorin real do të kishin efekte të konsiderueshme në bilancet e sistemit bankar. Kjo mund të reflektohet më tej përmes përkeqësimit të perceptimit të bankave dhe rritjes së përmbajtjes për huamarrje. Sidoqoftë, bazat e mira mbi të cilat bazohet sistemi bankar vendas, kryesisht sa i përket likuiditetit dhe pozicioneve të kapitalit, si dhe profitabiliteti solid që duhet të përdoret për të forcuar më tej pozicionet e kapitalit, do të kontribuojnë shumë në zbutjen e këtyre rreziqeve dhe kapërcimin më të lehtë të pasojave të krizës.
Ne presim që bankat edhe në periudhën e ardhshme të japin kontributin e tyre në rimëkëmbjen më të shpejtë nga kriza, duke ruajtur kujdesin si një tipar të rëndësishëm të operacioneve bankare.
Të nderuar,
Jua uroj Ditën Botërore të Kursimit, duke përfunduar me një mendim për të na kujtuar kohëra të këtilla kaq sfiduese - „Në mes të çdo vështirësie, ekziston një mundësi“ - Alberta Ajnshtajn. Le të përpiqemi që edhe në këtë krizë globale të gjejmë mundësitë që ajo ofron, të kontribuojmë në zhvillimin e potencialit të ekonomisë dhe të dalim nga kjo krizë më konkurrues dhe më produktiv. Kursimi ishte dhe do të jetë një nxitës i rëndësishëm i mundësive që një ekonomi mund të përdorë për prosperitetin e saj.
Më në fund, pasi pason ndarja e çmimeve për punonjës më të mirë bankarë, më lejoni, në emrin tim dhe në emër të Bankës Popullore, t'ju përgëzoj dhe të shpreh mirënjohjen dhe vlerësimin tim për përkushtimin dhe profesionalizmin tuaj, dhe veçanërisht për sakrificën me të cilën ju kryeni përgjegjësitë e punës në këto kushte jashtëzakonisht të vështira të pandemisë.
Ju faleminderit!
[1] “COVID-19 and the increase in household saving: precautionary or forced?”, ECB Economic Bulletin, Issue 6/2020.
[2] European Commission, Business and consumer survey results for September 2020.
[3] I referohet Shqipërisë, Bosnjës dhe Hercegovinës, Kroacisë, Maqedonisë së Veriut, Malit të Zi dhe Kosovës.
[4] Sipas të dhënave të bankës Botërore.