Обраќање на гувернерката на Народната банка на Република Северна Македонија, г-ѓа Анита Ангеловска-Бежоска
Почитувани г. Бејзаровски, претседател на Комисијата за спречување и заштита од дискриминација, г. Стојановски, заменик-претседател на МБА, почитувани членови на УО на банките, почитувани присутни
Добредојдовте на денешниот настан со кој би сакале да ја истакнеме важноста на новите активности на Народната банка, насочени кон подобрување на животот на лицата со попреченост преку олеснување на нивниот пристап до финансиски услуги.
Во согласност со податоците од Светската здравствена организација, околу 15% од светската популација страдаат од одреден вид попреченост[1]. Според Развојната програма на Обединетите нации и Светската банка, околу 80% од лицата со попреченост живеат во земјите во развој. Истражувањата покажуваат дека лицата со попреченост, особено во земјите со ниски приходи имаат помала веројатност да добијат соодветно образование. Врската помеѓу образованието, сиромаштијата и попреченоста упатува на затворен круг којшто ја зголемува ранливоста. Оттука, луѓето со посебни потреби често се наоѓаат меѓу најсиромашните, со пониски стапки на писменост од остатокот од населението, што уште повеќе го отежнува излезот од овој затворен круг и ја намалува можноста за подобрување на нивниот квалитет на животот.
Можното присуство на предрасуди се согледува и преку високата стапка на невработеност кај лицата со инвалидитет, којашто може да достигне и до 80%. Во земјите во развој, околу 80% од лицата со попреченост се ангажирани преку самовработување, при што огромното мнозинство работат во неформалниот сектор. Истражувањата покажуваат дека неуспехот да се решат препреките за вклучување на лицата со попреченост може да ги чини некои економии и до 7% од БДП, како резултат на изгубениот потенцијал за работна сила[2].
Што се однесува до финансиската вклученост на лицата со попреченост, Извештајот на Алијансата за финансиска вклученост[3] нагласува дека многу земји на глобално ниво немаат доволно политики и регулативи за застапување на нивната финансиската вклученост. Во Извештајот се забележува отсуството на стандарди за достапните финансиски технологии и механизми за заштита на овој вид потрошувачи, сепак за одбележување е дека во последните години сѐ повеќе земји го издигнуваат ова прашање на повисоко ниво.
Организацијата на Обединетите нации истакнува дека недостатокот на податоци е една од главните пречки во утврдувањето на потребите на лицата со попреченост. Достапноста на податоци за финансиската вклученост поделени по пол, возраст и тип на попреченост и натаму е ограничување. А овие податоци се особено важни при изготвувањето на политиките, за осмислувањето активности приспособени на реалните потреби на населението, како и за оценувањето на ефикасноста на веќе спроведените политики. Накратко, препреките за финансискa вклученост на лицата со попреченост се повеќеслојни, вклучувајќи предизвици од страната на побарувачката, ограничувања од страната на понудата, но и регулативни предизвици.
Во нашата земја, попреченоста е дефинирана во Законот за спречување и заштита од дискриминација на лицата со попреченост, како долгорочно физичко, ментално, интелектуално или сетилно оштетување коешто може да го попречи нивното целосно и ефективно учество во општеството. Според податоците на Државниот завод за статистика од последниот попис, во нашата земја има вкупно 94.412 лица со попреченост[4], што претставува речиси 5% од вкупното население, од кои 2,5% се лица над 65-годишна возраст. Надлежните државни институции работат на развивање методологија за прибирање и вмрежување податоци и создавање регистар на лицата со попреченост што ќе даде попрецизна слика за бројот на лицата со попреченост според сите демографски карактеристики.
Со усвојувањето на Националната стратегија за правата на лицата со попреченост 2023 − 2030 година од страна на Владата на Република Северна Македонија, се настојува на разбирање, се оспоруваат стереотипите и се предлагаат иницијативи за напредок во сферата на вклученоста, следејќи ги меѓународните стандарди и регулативи, како што е Конвенцијата за правата на лицата со попреченост на Обединетите нации. Оваа национална стратегија, којашто е во согласност со глобалните принципи на вклученост, има за цел да обезбеди интеграција и поддршка за лицата со попреченост во сите аспекти од животот, вклучително и во економската сфера и финансиите.
Во нашата земја, лицата со попреченост се соочуваат со бројни предизвици во повеќе сегменти. Многу од нив се соочуваат со препреки и во пристапот до финансиски услуги, што значително го ограничува нивниот потенцијал за економска независност и социјална интеграција. Согледувајќи го овој проблем, а во согласност со нашата Стратегијата за финансиска едукација и финансиска инклузија, со која се предвидени активности за поголема вклученост на различни ранливи групи население, Народната банка ги изработи Насоките за поголемо вклучување на лицата со попреченост во банкарскиот сектор. Овие насоки не само што претставуваат чекор напред во нашата посветеност кон вклученоста, туку и ја одразуваат нашата одговорност да создадеме општество во кое секој човек, без оглед на своите физички или ментални способности, има еднакви можности за учество во економијата. Имајќи ги предвид општоприфатените добри практики и искуствата од други земји, Насоките нудат препораки за банките, вклучувајќи овозможување физички пристапни локации и дигитални платформи, вклученост при осмислувањето на банкарските производи, како и подобра информираност на овие корисници за банкарските услуги. Покрај тоа, Народната банка изработи и испечати брошура наменета за лицата со оштетен вид, којашто би придонесла за нивна поголема финансиска едукација и подобро информирање за нивните права.
Според анкетата на Народната банка спроведена на почетокот на 2024 година, само дел од банките во нашата земја имаат усвоено конкретни мерки за подобрување на пристапноста. Анкетата покажа и дека недостасува соодветна обука на вработените за обезбедување соодветна услуга на клиентите со попреченост. Анализата на сегашните практики на банките упатува дека, иако дел од нив имаат активности преку кои ја подобруваат пристапноста на лицата со попреченост до банкарските услуги, сепак сѐ уште постои јаз помеѓу актуелните практики и она што е потребно за да се постигне поширока вклученост.
Иако банките ја препознаваат потребата да ги приспособат начините за користење на услугите, сепак анкетата покажува дека се потребни поголем број шалтери и банкомати приспособени за лицата со попреченост, како и рампи за пристап до банкарските објекти. Исто така, потребно е да се унапредува и правната рамка во оваа област, односно да се обезбедат интерни акти со кои подетално ќе се регулира ова прашање. Од анкетата се согледува дека банките ретко обезбедуваат рекламни материјали за лицата со попреченост, специфично кредитирање осмислено посебно за оваа група граѓани, како и специјални програми за финансиска едукација на лицата со попреченост. Сѐ на сѐ, може да се заклучи дека станува збор за област во која мора со заеднички сили да работиме и во иднина.
Затоа, очекувам и верувам дека, во согласност со насоките, банките ќе ги зајакнат активностите насочени кон подобрување на пристапноста на своите услуги за лицата со попреченост. Работејќи заедно, партнерски, можеме да создадеме општество во кое секој човек, без оглед на своите ограничувања, ќе може да учествува во економските текови и да ги ползува придобивките од тоа.
Ви благодарам на вниманието и на вашата посветеност кон создавање општество на вклученост.