Почитувани претставници на медиумите,

Ви посакувам добредојде на денешната работилница, организирана од Народната банка, а поддржана од Европскиот фонд за Југоисточна Европа (ЕФСЕ). Работилницата е тематска и посветена на новиот Закон за платежни услуги и платни системи, којшто стапи на сила на почетокот на оваа година и воопшто, на концептите на дигитализација и иновации во областа на плаќањата.

Дигитализацијата станува неодминлив дел на нашето секојдневие, вклучително и во сферата на финансиите. Во глобални рамки трансформацијата на финансиските системи, поддржана од дигитализацијата, се одвива со исклучителна брзина. Се менуваат принципите на плаќањата, начинот на обезбедување кредити и финансирање во економијата, начинот на штедење, инвестициското советување и сл. И кај нас повеќе не се непознати концептите на дигитални паричници и плаќања преку мобилните телефони, финансиски советници засновани на вештачка интелигенција, како и платформите за алтернативно финансирање (англ. crowdfunding, peer to peer).

Новите технологии не само што ја менуваат природата на финансиските услуги коишто се нудат, туку ја менуваат и структурата на давателите на финансиски услуги. Традиционалните финансиски институции сѐ повеќе се соочуваат со конкуренција од новите финтек и биктек-компании коишто нудат палети на услуги што до неодамна беа  дел од традиционалните функции на банките. Поновите податоци коишто се однесуваат, на пример, на групата единаесет поголеми технолошки компании (биктек) покажуваат дека сите тие веќе обезбедуваат платежни услуги, две третини даваат банкарски и кредитни услуги, а не е мал бројот и на компаниите коишто обезбедуваат услуги за управување со средства, осигурување, како и прибирање финансиски средства за алтернативно финансирање  (англ. crowdfunding). Во основата на овие трендови се големите и постојани вложувања во истражување и развој. Така биктек-компаниите Амазон, Гугл и Епл се три од десетте компании во светот коишто најмногу вложуваат во истражување и развој.

Иновациите очигледно навлегуваат во сите сфери на финансиите, но најизразена е трансформацијата на платежните услуги. Платните системи и платежните услуги имаат витална улога во една економија, а нивната брза дигитална трансформација овозможува исклучително брзи, ефикасни и сигурни плаќања. Според некои оцени, брзината на прифаќање на дигиталниот начин на плаќања е толку голема, што сценариото за глобално општество без готовина веќе и не изгледа толку далечно. Според некои оцени, се очекува дека од 2020 година до 2025 година безготовинските глобални трансакции ќе забележат раст од 80%, а до 2030 година ќе пораснат тројно. Неколку фактори придонесуваат за ваквата револуција во областа на дигиталните плаќања. На прво место е технологијата. Според некои статистики, мобилните паричници, на пример, се еден од главните фактори за развој на глобалните дигитални плаќања. Вториот фактор се желбите на корисниците, коишто сѐ повеќе бараат можност да вршат плаќања во секое време и на секое место. Секако, од голема важност е и приспособувањето на регулативата во областа на плаќањата, преку која се поттикнува отворање на пазарот, навлегување на нови учесници, видоизменување на традиционалните учесници и развивање нови услуги.

Ваквите трендови во областа на плаќањата и иновациите од страна на новите учесници во платениот систем создаваат притисок за поголема конкурентност кај традиционалните даватели на овие услуги – банките. Според извештај на ЕБРД, банките го согледуваат финтек-секторот како потенцијална закана најмногу во областа на плаќањата, на што тие одговараат проактивно. Имено, околу 40% од анкетираните банки во своето работење веќе користат дигитални паричници, биометриска идентификација или софистицирани алгоритми за процена на профилот на своите клиенти, а голем број банки се во процес на воведување вакви решенија.

Поместувањето на пазарот на платежните услуги преку зголемување на конкуренцијата и во однос на давателите, и во однос на типовите на услуги, носи многу предности, а една од нив е и подобриот пристап до финансиски услуги, односно поголемата финансиска инклузија. Во оваа област се забележуваат многу позитивни промени. Податоците на Светската банка покажуваат дека во светски рамки во 2021 година, 74% од возрасното население имале сметка во банка, наспроти околу 47% во 2011 година. Кај нас во 2021 година овој процент изнесува 80%, но релативно висок бил и во 2011 година кога изнесувал 72%. Впечатливи се и резултатите од дигитализација со оглед на тоа што во светски рамки, во 2021 година, 64% од населението направиле или примиле дигитално плаќање, додека во 2014 година овој процент изнесува само 44%. Во нашата земја овој процент е повисок во 2021 година и изнесува 74%, наспроти 54% во 2014 година, што е значително поместување. Овие показатели јасно укажуваат на сѐ поголема финансиска инклузија и финансиска дигитализација.

Но, овие трендови во платежната сфера покрај предности, носат и одредени ризици. Современите технологии наметнуваат поголеми ризици во однос на традиционалните решенија. Ризикот од измама, неавторизирани пристапи, кибернапади, недоволната заштита на личните податоци, недоволното познавање на правата на потрошувачите се дел од ризиците коишто ги носат со себе иновативните финансиски технологии. Ризикот од кибернападите особено добива на тежина и според неодамнешен извештај на „Блекрок“, овој ризик е втор по значење на мапата на глобални ризици, со голема веројатност за настанување. Овие напади се зголемуваат по обем, зачестеност и софистицираност, со што се зголемува можноста за штета за економијата и финансиските пазари. Ова бара голем напор за зголемување на дигиталната писменост, но и за градење добра регулативна рамка и инфраструктура.

Сето ова се некои од побитните аспекти коишто се предмет на дискусија во контекст на новиот глобален екосистем на платежните услуги. Нивната релевантност за нашата економија станува сѐ поголема, со оглед на тоа што дигитализацијата зема сѐ поголем замав во финансиската индустрија, а новата регулатива во платежната сфера го отвора овој пазар за нови субјекти и нови услуги. Нашата улога како регулатор на овој пазар е да ја поттикнеме конкуренцијата којашто треба да придонесе кон зголемување на конкуренцијата, збогатување на услугите, а на тој начин да го поттикнеме и процесот на финансиско вклучување на граѓаните. Очекуваме дека со новиот Закон за платежни услуги, којшто ги вградува највисоките европски стандарди во оваа сфера, ќе се постигнат токму овие цели.

Заштитата на потрошувачите е во основата на довербата и со тоа таа е еден од клучните предуслови за заживување на пазарот. Новата регулативна рамка сосем јасно ги уредува обврските на давателите на платежни услуги во сегментот на заштитата на правата на потрошувачите. Законот наметнува поголема транспарентност на давателите на услугите и обезбедува подобра информираност, правна сигурност и еднаков третман на потрошувачите кај давателите на платежните услуги. Заштитата на потрошувачите се отсликува и во прецизно дефинираните одговорности на давателите и на корисниците на платежните услуги во случај на неавторизирани платежни трансакции.

Паралелно со воспоставувањето на новата регулативна инфраструктура, како централна банка подолго време преземаме и други активности за поттикнување на финансиските иновации. Воспоставивме Порта за иновации, како платформа за комуникација со потенцијалните финтек-компании, којашто има за цел да го олесни и да го поттикне развојот на финансиските иновации. Спроведовме Прашалник и подготвивме Студија за остварливост заради утврдување на состојбите со финансиските иновации кај банките, како традиционални даватели на финансиски услуги. Така, според одговорите на банките 83% од банките веќе преземаат иницијативи за дигитализација. На прашањето кои се технологиите коишто во наредниот среднорочен период (3 ‒ 5 години) би имале најголемо влијание врз секторот за финансиски услуги, најчестите одговори на банките се иновациите во сферата на платежните услуги, анализите врз основа на големи бази податоци, автоматизацијата и технологии засновани врз биометрија.

Со оглед на тоа што во светски рамки финансиските иновации земаат замав, а кај нас се приспособува регулативната рамка, активно се приспособуваат и традиционалните даватели на финансиски услуги, сѐ повеќе се препознава потребата од стратегиски, координиран и инклузивен приод кон овие прашања, поради што работевме и на Националната стратегија за финтек-секторот, којашто е во завршна фаза.

Дали ваквите напори на сите вклучени страни ќе допрат до јавноста и ќе ја постигнат својата цел, ќе зависи многу и од тоа дали се разбрани добро од јавноста. Токму овде го гледаме нашето партнерство со вас, новинарите, како клучна алка во синџирот информации и пораки помеѓу нас и јавноста. Како централна банка постојано се обидуваме да ја зголемиме нашата транспарентност и да ја подобриме комуникацијата, обидувајќи се да бидеме поедноставни, посликовити, подобро разбрани и да обработуваме теми коишто ѝ се поблиски на пошироката јавност. Комуницираме и преку повеќе алтернативни канали со цел да допреме до различни целни групи. Но, нашите напори нема да бидат доволно ефикасни, доколку немаме јасен дијалог со вас новинарите. Токму затоа и оваа работилница ја гледаме како можност за поблиско запознавање со овие нови и важни концепти и можност за размена на видувањата.

Ви благодарам на вниманието и ви посакувам плодна дискусија.