Me përjashtim të pritshmërive që në afat të mesëm do të arrijmë mesataren historike për ekonominë tonë prej rreth 2%, me Guvernatoren Bezhoska po diskutojmë edhe rolin e bankave në stabilitetin e sektorit financiar, masat e bankës qendrore për qasje më të lehtë të qytetarëve në shërbimet financiare, dhe në këtë mënyrë edhe në mbrojtjen e tyre... 

- Goditjet e çmimeve me të cilat u përballën qytetarët tek ne ishin deri në dy herë më të fuqishme se ato me të cilat u përballen qytetarët në BE. Pse? 

Disa faktorë strukturorë dhe institucionalë ndikojnë në masën në të cilën do të reflektohen goditjet inflacioniste në një ekonomi. Hapja jonë tregtare është jashtëzakonisht e lartë, 140% e PBB-së, ndërsa në BE është dy herë më e ulët, ose 70% e PBB-së, dhe sa më e hapur është ekonomia tregtare, është më e ekspozuar ndaj goditjeve të jashtme, veçanërisht nëse nuk ka burime të brendshme për kompensimin e atyre goditjeve. Ne jemi shumë të varur nga importet e energjisë, por edhe joefikas në energjetikë si ekonomi. Konsumi ynë i energjisë për të prodhuar një njësi të PBB-së është tre herë më i lartë se ai i BE-së, që tregon pse kriza e energjisë ka ndikuar kaq shumë, sepse energjia është komponent hyrës në pothuajse çdo produkt. Nëse marrim parasysh se tronditja erdhi kryesisht nga ushqimi dhe energjia, pjesmarrja e tyre në shportën tonë të konsumit është rreth 50% ose dy herë më e lartë se ajo e BE-së. Përveç faktorëve strukturorë, shumë të rëndësishme janë edhe masat e marra nga shtetet për t'u përballur me goditjet. Analizat tregojnë se në ato vende, ku masat ishin më pak të shenjëstruara (uljen e taksave dhe të ngjashme), inflacioni ishte më i ulët. Por për atë nevojitet hapësirë e madhe fiskale dhe është çështje se cili shtet mund ta përballojë këtë pa u rritur ndjeshëm borxhi publik. Faktorë shtesë të cilët ndikojnë në intensitetin e inflacionit janë norma e konkurrencës efektive (në ekonomitë me konkurrencë efektive më të lartë, presioni i çmimeve është më i ulët) dhe faza e ciklit në të cilin ndodhet ekonomia, veçanërisht gjendja e tregut të punës. Ajo që është e rëndësishme të theksohet është se edhe pse vitin e kaluar diferencat në raport me inflacioni ndërmjet nesh dhe BE-së u rritën me rreth 5 pikë përqindjeje, këtë vit diferencat praktikisht janë zhdukur. Për shembull, në tetor inflacioni në BE shënonte 3,6%, ndërsa në vendin tonë 3,5%. 

- Kur duhet të presim që inflacioni të kthehet në nivelin e mëparshëm? 

Në vendin tonë, kulmi ose norma më e lartë vjetore ishte në tetor të vitit 2022, kur arriti afër 20%. Që atëherë, vazhdimisht vërehet rënie e normave të inflacionit dhe numrat e fundit të muajit tetor dhe nëntor janë 3,5% dhe 3,1%, respektivisht. Projeksionet tona të fundit të tetorit parashikojnë se inflacioni mesatar për këtë vit do të jetë rreth 9,5%. Vitin e ardhshëm, duke supozuar se nuk do të ketë goditje të mëdha të jashtme dhe të brendshme, presim që tendenca e rënies të vazhdojë, në mënyrë përkatëse me pritshmëritë për stabilizimin e mëtejshëm të çmimeve në bursat botërore të ushqimit dhe energjisë, të cilat këtë vit shohim se janë në rënie të ndjeshme. Në periudhën afatmesme presim të arrijmë mesataren historike për ekonominë tonë prej rreth 2%. Pritjet tona korrespondojnë me ato të Bankës Qendrore Evropiane për lëvizjet e inflacionit në Eurozonë dhe BE, të cilat presin që objektivi i inflacionit prej rreth 2% do të arrihet diku në vitin 2025. Inflacioni varet nga shumë variabla dhe veçanërisht është e rëndësishme vendosja e kujdesshme e politikave makroekonomike. Gjithashtu, është e rëndësishme t'i kushtohet vëmendje politikave strukturore, sepse me ato mund të rritet oferta, gjegjësisht prodhimi vendas dhe të harmonizohet me kërkesën, duke ulur kështu ndjeshmërinë e ekonomisë ndaj disa goditjeve të mundshme në të ardhmen. 

- Si njeriu i parë në Bankën Popullore, komenti juaj rreth asaj se sa bankat afariste u ndihmuan kompanive në këtë periudhë krize? 

Pavarësisht goditjeve dhe nivelit të lartë të pasigurisë dhe paparashikueshmërisë, bankat ofruan mbështetje solide kreditore për qytetarët dhe kompanitë. Aktiviteti kreditor nuk ndalet, vitin e kaluar është rritur me rreth 10%, ndërsa këtë vit ka ngadalësim të moderuar të caktuar, megjithatë është ende në rritje (sipas të dhënave të fundit, aktiviteti total i kredisë është rritur me rreth 5%). Veçanërisht e rëndësishme ishte mbështetja e kredisë për sektorin korporativ, e cila vitin e kaluar u rrit me 11%, si pasojë e goditjes energjetike dhe rritja e nevojës për likuiditet të kompanive. Në vitet e fundit kemi marrë shumë masa, përfshirë edhe masa makroprudenciale, por edhe mbikëqyrëse, të cilat kontribuan në forcimin e rezervave kapitale dhe rezervave të likuiditetit të sistemit bankar, të cilat ishin veçanërisht të rëndësishme për sigurimin e mbështetjes kreditore. Për momentin, sistemi bankar jo vetëm që ka mjaftueshmërinë e kapitalit, e cila është më e larta në 15 vitet e fundit, por edhe cilësia e kapitalit është në nivelin më të lartë. Likuiditeti është tradicionalisht në nivel solid. Sipas parashikimeve tona, presim që kreditë afatmesme të rriten me rreth 7%. 

- A janë të motivuar qytetarët për të kursyer, pasi normat e interesit tek kreditë janë më të larta se normat e interesit për depozitat? 

Kursimi i popullsisë në sistemin bankar kanë norma solide. Vitin e kaluar u rrit për rreth 6%, ndërsa këtë vit po përshpejtohet, duke arritur në rreth 7%, sipas të dhënave të fundit të disponueshme. Rritje të normave të interesit për kursime vërehet edhe tek popullsia e cila është veçanërisht e dukshme në kursimet në denarë. Kjo kontribuon për rritjen e kursimeve në denarë, që sipas të dhënave të fundit është rreth 11%, ndërsa te kursi i këmbimit valutor 3%. Sinqerisht, nuk  jemi të befasuar, pasi një pjesë e masave që i morëm ishin pikërisht për nxitjen e denarizimit. Një tjetër ndryshim pozitiv në strukturën e kursimeve është rritja e kursimeve afatgjata mbi 20%, që është gjithashtu konfirmim i besimit në sistemin bankar.

- Kur jemi tani tek bankat afariste, ato arkëtojnë pothuajse për çdo gjë, mbajtjen e llogarisë së transaksionit, kryerjen e transaksioneve të caktuara për bankingun elektronik... A ka Banka Popullore ndonjë mekanizëm për kontroll dhe a mund të ulen disi tarifat? 

Prej disa vitesh, një nga qëllimet strategjike të bankës qendrore është nxitja e përfshirjes më të madhe financiare, përkatësisht qasje më të lehtë të qytetarëve në shërbimet financiare dhe në këtë mënyrë dhe mbrojtjen e përdoruesve të shërbimeve financiare. Në fillim të vitit hyri në fuqi Ligji i ri për Sistemet e Pagesave dhe Shërbimet e Pagesave. Një nga qëllimet e këtij ligji ishte rritja e transparencës dhe mbrojtjes së përdoruesve të shërbimeve financiare, së pari përmes kufizimeve direkte në tarifat e arkëtuara për lloje të caktuara të shërbimeve të pagesave. Duke pasur parasysh kufizimet ligjore të tarifave, Ligji u jep qytetarëve mundësinë për të hapur llogari pagesore me funksione bazë për tarifë mujore minimale, e cila aktualisht është 34 denarë (ose 0,1% nga mesatarja e 12 muajve të fundit nga paga mesatare neto e paguar në vend), e cila përfshin pako të caktuar të transaksioneve pagesore falas. Kjo llogari është falas për qytetarët e disa kategorive të cenueshme sociale. Ka edhe shembuj të tjerë të kufizimeve ligjore, si për shembull fakti që bankat nuk duhet të arkëtojnë asnjë tarifë për mbylljen dhe për konfirmimin e mbylljes së llogarisë bankare.

Së dyti, rregullorja e re siguron konkurrencë më të madhe (dhe në këtë mënyrë kontribuohet në reduktimin e tarifave) nëpërmjet liberalizimit të tregut të shërbimeve të pagesave, në mënyrë që për herë të parë në historinë tonë, qarkullim pagesor mund të kryejnë edhe ofrues të tjerë jobankar të shërbimeve financiare (kuptohet, të cilët janë të licencuar nga banka qendrore). 

Së treti, me ligjin në masë të madhe rritet transparenca, nëpërmjet detyrimeve që bankat dhe ofruesit e tjerë të shërbimeve financiare të jenë transparente dhe të qarta në komunikimin me përdoruesit, në mënyrë që të mund marrin vendime më të mira të bazuara në informacione të mjaftueshme. Nga aspekti i transparencës, Banka Popullore në ueb faqen e saj publikoi vegël për qytetarët për të krahasuar tarifat e 11 shërbimeve më shpesh të përdorura. Si bankë qendrore ne monitorojmë gjendjen në sistemin bankar dhe zbatimin e këtij ligji dhe për këtë qëllim formuam edhe Drejtori të veçantë për mbrojtjen e konsumatorëve dhe edukimin financiar, e cila vepron në lidhje me ankesat e qytetarëve, kontrollon dhe nëse konstaton mosrespektimin e ligjit, shqiptohen masa korrigjuese. Veprojmë edhe në mënyrë parandaluese, nëpërmjet edukimit financiar. Në bashkëpunim me rregullatorë të tjerë financiarë, punojmë për rregullore të re për Avokatin Financiar të Popullit, institucion të veçantë që direkt do të ishte ngarkuar për trajtimin në lidhje me ankesat e qytetarëve, pavarësisht nëse ato i referohen bankave apo llojit tjetër të institucioneve financiare. E gjithë kjo tregon se qytetarët dhe interesi i tyre është veçanërisht i rëndësishëm në veprimtarinë e bankës qendrore.