Плаќањата во дигиталната ера: од внатре кон надвор

Ваши Екселенции, гувернеру Кнот, министре Бесими,

Дами и господа,

Ми претставува огромно задоволство да ви посакам добредојде на конференцијата „Плаќањата во дигиталната ера: од внатре кон надвор“, организирана од нашата централна банка заедно со  Холандската централна банка, за што изразувам длабока благодарност кон гувернерот Кнот и неговите колеги.

Нашите животи стануваат сè повеќе дигитални како резултат на ширењето на новите технологии коишто ги трансформираат јавните и приватните услуги, правејќи ги поудобни и достапни за потрошувачите. Како што станаа нашите животи дигитални, такви станаа и нашите плаќања.

Дигитализацијата на однесувањето за плаќањата кај потрошувачите, којашто трае со години, забрза заради пандемијата и зеде поширок замав. Глобално, минатата година плаќањата со готовина се намалија за 16%, додека, пак, бројот на безготовински трансакции се зголеми за 6%. Со пандемијата особено забрза движењето кон плаќањата во реално време / инстант плаќањата, коишто пораснаа за 40%. Во еврозоната, според истражувањето на ЕЦБ за ставовите во плаќањата (2020)[1], 40% од испитаниците изјавиле дека од почетокот на пандемијата помалку користеле готовина, а повеќе картички (особено бесконтактни). Главните причини за промена на навиките за плаќањата се поголемата удобност којашто ја нудат електронските плаќања на пример, зголемен лимит на износот на бесконтактните плаќања, понатаму воочениот ризик од инфекција од банкнотите, владините препораки за користење помалку готовина, како и отежнатиот пристап и помалото прифаќање на готовината на продажните места. Овој тренд во плаќањата веројатно нема да се смени. Речиси 90% од испитаниците изјавиле дека и натаму, откако ќе заврши пандемијата, поретко ќе плаќаат во готовина.

Слични трендови во навиките за плаќања може да се забележат и кај нас. Потрошувачите покажаа поголема наклонетост кон користење безготовински инструменти, како што се картичките. На пример, бројот на платежни трансакции иницирани на виртуелните продажни места минатата година се удвои и оваа година расте со двоцифрена стапка на раст. Исто така, бројот на бесконтактни плаќања со картички се зголеми за околу 50% во 2020 година и ваквиот тренд продолжи и оваа година.

Очигледно, напредокот во технологијата ги отвора вратите за иновативни дигитални услуги, но за да се отклучи нејзината вистинска вредност за бизнисите и потрошувачите, ние како регулатори имаме улога којашто треба да ја одиграме. Во овој контекст, јасен пример е Директивата за платежни услуги 2 (ПСД2,) којашто го отвори пазарот за плаќања во ЕУ за повисока конкуренција воспоставувајќи рамноправни услови за учество на традиционалните играчи и новите учесници, истовремено обезбедувајќи повисока заштита за потрошувачите. Новиот концепт на отворено банкарство беше погоден за побогат платежен пејзаж со бројни нови учесници (нови даватели на платежни услуги) и бројни нови услуги насочени кон клиентите. Така, плаќањата овозможени од новите даватели на платежни услуги само што почнаа да се зголемуваат, но се чини дека ќе станат нова нормалност бидејќи се очекува дека ќе го подобрат корисничкото искуство. Колку брзо се развива овој сегмент во финансискиот систем во ЕУ  сведочат приближно 300 вакви нови даватели на платежни услуги коишто работеа до средината на септември оваа година, што е само две години од примената на релевантните регулаторни технички стандарди од новата регулатива, според ПСД2 (Open Banking Report, 2021[2]).

Повеќето од компаниите коишто ги нудат овие иновативни услуги се финтек-компании, но отвореното банкарство нуди можност и за традиционалните банки. Всушност, истражувањето  спроведено од  „Асенчер“[3], покажува дека три четвртини (75%) од банките сметаат дека модернизацијата на плаќањата е поттикната од промените во националната платежна инфраструктура и регулатива, коишто вклучуваат подобрување на платните системи од банка во банка, новите индустриски стандарди и отвореното банкарство. Брзиот премин кон дигиталните плаќања изврши дополнителен притисок врз банките, при што три четвртини (75%) од директорите на банките изјавија дека пандемијата ја зголеми итноста од нивните планови за модернизација на платните системи.

 Како одговор на промените во склоностите за плаќање на потрошувачите, потребата за дополнително зголемување на ефикасноста на плаќањата, како и нарушувањето предизвикано од ковид-19, исто така, се зголеми и интересот за дигиталната валута на централната банка (CBDC). Всушност, минатата година беше лансирањето на првата „жива“ дигитална валута на Бахамите. Анкетата на БИС[4]  на централните банки од 2021 година покажа дека 86% активно го истражувале потенцијалот за ЦБДЦ, 60% експериментирале со технологијата и 14% веќе користеле пилот-проекти. Дигиталните пари на централната банка, наменети како дигитални еквивалентни на готовината, би можеле уште повеќе да го зголемат изборот на потрошувачите, конкуренцијата и пристапноста во однос на дигиталните плаќања, поттикнувајќи ја финансиската вклученост, придонесувајќи за побрзи и поевтини прекугранични плаќања. Исто така, некои централни банки го наведуваат зачувувањето на монетарниот суверенитет во случај на широка употреба на криптосредствата издадени од приватни субјекти како дополнителен фактор на мотивација. Сепак, централните банки ги истражуваат и можните несакани ефекти на дигиталната валута. На пример, ризикот од финансиската дезинтермедијација, домаќинствата и бизнис-секторот можат да изберат дали да имаат сметки кај комерцијалните банки или кај централната банка, или зголемен ризик од повлекување средства во случај на проблем, бидејќи ќе има лесно достапни сигурни средства, со што би се загрозила финансиската и монетарната стабилност. Затоа, од клучно значење е дигиталната валута да ја задоволува јавната побарувачка, да ги ограничи можните ризици и да гарантира дека платежниот пејзаж и натаму е конкурентен. 

Како ги прифаќаме ние, како централна банка, предизвиците коишто се развиваат во платежната област? Пред две години формиравме Порта за иновации со цел да ги олесниме, да ги поттикнеме и да ги поддржиме финансиските иновации. Сметаме дека овој канал за комуникација е многу корисен и за финтек-секторот и за Народната банка. Им помагаме на новите играчи подобро да ја разберат постојната регулатива, а за возврат тие ни помагаат да ги откриеме потенцијалните регулаторни празнини. Понатаму, минатата година спроведовме анкета за да го осмислиме развојот на финтек-секторот и да ги процениме можностите и пречките за иновации. Резултатите од истражувањето покажуваат дека околу 90% од сите испитаници се свесни за придобивките коишто ги носи дигитализацијата на финансиските услуги, околу 70% инвестираат во дигитална трансформација, особено во платежните услуги, иако се чини дека регулативата и големината на пазарот се двете главни пречки за побрз развој на финтек-секторот. Регулаторните бариери главно се однесуваат на областите коишто се однесуваат на заштитата на податоците, перењето пари и платниот систем. Последново ќе биде опфатено со новиот Закон за платежни услуги и платни системи, во кој е вградена Европската регулатива од областа на плаќањата, вклучително и ПСД2. Анкетата послужи како основна точка за подготовка на првата Национална стратегија за финансиско управување со технологија, којашто ќе биде усвоена на почетокот од следната година. Очекуваме дека новата регулаторна рамка и пошироко, примената на Стратегијата, ќе придонесат за новото „од внатре кон надвор“ за македонската платежна индустрија.

Очигледно, дигиталната ера ги поттикнува иновациите во финансиската област и длабоко ги менува навиките и склоностите на потрошувачите. Не се сомневам дека брановите на иновации ќе продолжат и во иднина. За да се максимизираат придобивките и да се ограничат ризиците коишто би можеле да излезат на површина, регулаторите, вклучително и централните банки треба да бидат дел од брановите на иновации, за да ги задоволат потребите на потрошувачите во платежниот пејзаж во иднина.

Многу ми е драго што оваа конференција ќе расветли многу релевантни прашања, затоа со нетрпение ги очекувам презентациите и дискусиите на учесниците.

Ви посакувам на сите пријатна и успешна виртуелна конференција.

Ви благодарам!