Обраќање на гувернерот Димитар Богов на Трета меѓународна истражувачка конференција на тема: „На патот кон заздравување и одржлив раст во променетото глобално окружување“, Скопје, 28-29 април 2014 година
Дами и господа,
Ваши екселенции,
Почитувани гости,
Ми претставува вистинско задоволство да Ви посакам добредојде на нашата трета истражувачка конференција! Исто како и во претходните години, се надеваме дека ќе имаме плодна дискусија за главните теми од сегашното опкружување и економските перспективи на регионот и на глобалната економија.
На овогодишната конференција ќе се осврнеме на процесот на заздравување по долготрајната глобална финансиска и должничка криза и на создавањето основа за одржлив раст во променетото глобално окружување. Денес, би сакале да разговараме за последиците од кризата, научените лекции и влијанието на регулаторните и институционалните промени врз процесот на заздравување и да се осврнеме на прашањата: Зошто беше потребно толку долго време да се дојде до оваа точка и колку е солидно ова заздравување? Колку сме блиску до нормализирањето на поставеноста на политиките и до посакуваните стапки на раст? Колку ќе биде успешна фискалната консолидација и дали финансискиот систем е пофлексибилен на шокови сега? Сè уште е тешко да се одговори на многу од овие прашања, но тука сме да ги утврдиме силните и слабите страни, да ги искажеме нашите аргументи „за“ и „против“, да ги презентираме нашите оценки и резултати, коишто, секако, ќе го прошират нашето знаење и мудрост за подобро водење на процесот на заздравување и пошироко.
Промени во глобалното окружување
Во последните седум години се случија многу промени во регулаторната рамка, во спроведувањето на политиката, дури и во начинот на размислување и согледување на актуелните случувања. На развиените економии, покрај намалувањето на стапките до нултата долна граница, им беше потребно и дополнително приспособување на монетарната политика преку квантитативно олеснување. Тие, исто така, почнаа да користат еден вид рамка за одржување ниски каматни стапки во подолг период, како алатка за најавување на поставеноста на монетарната политика за подолг временски период од вообичаениот. Централните банки низ целиот свет, во зависност од околностите, користеа голем број нестандардни мерки осмислени за справување со одредени последици од кризата. Во исклучителни услови потребни се исклучителни мерки, вклучувајќи го и пристапот „сè што е потребно“ во евро-зоната во екот на должничката криза, што, сè на сè, даде претежно позитивен придонес за економското заздравување.
Со оглед на фактот дека оваа криза потекнува од финансискиот систем, за време на кризата започна сеопфатна реформа на финансиската регулаторна рамка преку Базел III - новите капитални и ликвидносни барања треба допрва да се спроведат во практика. Покрај тоа, евро-зоната поминува низ огромни промени во институционалната поставеност со формирањето на Единствениот механизам за банкарска супервизија од страна на ЕЦБ, заедно со Единствениот механизам за справување со банкарски кризи и други придружни тековни или претстојни реформи.
Друга област на реформи во Европската Унија беше зајакнувањето на фискалната и макроекономската политика преку „Фискалниот компакт“ и преку придружниот механизам за макроекономски надзор, со цел да се постигнат стабилни јавни финансии и да се спречат макроекономските нерамнотежи. Она за што веднаш станавме свесни во текот на последната криза беше важноста на финансиската стабилност за целокупната макроекономска стабилност, но, исто така, и за таканаречениот „маѓепсан круг“ меѓу банките и државата којшто произлезе од оваа криза, давајќи ни уште едно искуство за коешто треба да бидеме свесни во иднина.
За процесот на заздравување и одржливиот раст
Податоците од средината на минатата година и предвидувањата за оваа година укажуваат на пресврт во глобалната економија, иако таа сè уште е кревка и опкружена со ризици. Економското заздравување на Европската Унија е од клучно значење за посилното заживување на регионот, со оглед на трговските односи, иако заради одредени фактори, земјите во регионот се разликуваат во однос на нивната позиција во економскиот циклус.
Во 2013 година, македонската економија забележа раст од 3,1%, главно предизвикан од силниот нето-извоз и зајакнувањето на личната потрошувачка, при намалување на невработеноста. Во овој поглед, треба да се спомене позитивниот придонес на новите приливи на СДИ во секторот „трговија“, што придонесе и за повисок и за поразновиден нето-извоз, како и за поголема вработеност. Покрај тоа, економското заздравување беше поддржано преку фискалниот стимул, како и приспособливата монетарна политика. Од јули минатата година, основната каматна стапка е на историски најниското ниво од 3,25%. Покрај тоа, за време на кризниот период, централната банка презема комбинација на стандардни и нестандардни мерки со цел да му даде дополнителна поддршка особено на кредитниот раст, а соодветно на тоа, и на економскиот раст, во услови на одржување ценовна и финансиска стабилност во економијата. Изгледите за оваа година исто така се позитивни. Очекуваме раст на БДП од околу 4%, а со тоа и сметаме дека економијата се движи нагоре во циклусот. Она што може да се научи од нашето искуство е фактот дека спроведувањето силни структурни реформи дефинитивно може да ја придвижи економијата нагоре, дури и за време на кризата, што, пак, претставува важна порака за макроекономската политика.
Кога се зборува за закрепнување од кризата, треба да истакнеме некои прашања коишто се однесуваат на излезот од нестандардните мерки на политиката и коишто се насочени кон фискалната консолидација, a во моментов се актуелни теми меѓу создавачите на политиката во светот. Одлуката на ФЕД за намалување на квантитативното олеснување до крајот на минатата година, на некој начин, ја најави потребата од оваа промена, којашто на крајот ќе биде признаена и од други земји. Ние веќе ги препознавме придобивките од сите конкретни мерки спроведени во текот на кризата, но треба да бидеме свесни за нивната преодна улога и потребата од враќање на стандардните алатки на политиката. Се разбира, сегашните знаци на заздравување укажуваат на различни фази на патот кон нормализирањето, па затоа оваа промена во поставеноста на политиката ќе се разликува од земја до земја. Новата закана од дефлација во напредните економии е уште една потенцијална пречка во оваа промена.
Од оваа точка, којашто е веќе полна со предизвици, следниот голем предизвик ќе биде враќањето кон солиден и одржлив раст. Во текот на оваа криза искусивме многу, но и научивме многу. Особено во финансиската и фискалната област, пронајдени се и надминати се голем број слабости. Сепак, и со првите знаци на економско заздравување сè уште не е сè поправено. Сè уште постои потреба за поправање на билансите на банките, за стеснување на билансите на централните банки, за враќање на довербата на пазарот и за зајакнување на управувањето со јавниот долг. Продолжениот период на ниски каматни стапки создаде простор за фискален раст и за зголемување на јавниот долг, но фискалните власти мора да бидат свесни дека крајот на овој период само што не дошол. Регулаторните и институционалните реформи преземени во последните години треба да придонесат за сигурноста и стабилноста на финансискиот систем. Она што е направено во оваа област во последните години треба да даде плодови на подолг рок.
* * *
Да заклучиме, глобалната економија е на пат на закрепнување, но сè уште треба да се помине долг пат кон здравиот и одржлив раст. Преобликувањето на банкарскиот и финансискиот сектор дефинитивно ќе придонесе во таа насока, а ваков придонес се очекува и од фискалниот сектор. Централните банки низ целиот свет ја докажаа својата флексибилност, но монетарната политика не смее да се преоптовари на долг рок и треба да се врати на својата примарна функција. За одржлив раст се потребни здрави политики и забрзани реформи за градење поконкурентни и пофлексибилни економии.
Дами и господа,
Се надевам дека отворив многу прашања коишто треба подетаљно да се разгледаат во текот на оваа конференција. Имајќи ги предвид еминентните говорници кои ги имаме во првата сесија и висококвалитетните научни трудови коишто ќе бидат презентирани во следните сесии, не се сомневам дека сите заедно ќе го разјасниме овој сложен пакет на прашања поврзани со заздравувањето од кризата.
Ви благодарам многу за Вашето присуство на нашата конференција и Ви благодарам на вниманието!