Почитуван министер за финансии, г. Фатмир Бесими,

почитуван директор на Фондот за осигурување депозити, г. Амир Шабани,

почитувана претседателке на Македонската банкарска асоцијација, г-а Маја Стевкова-Штериева,

Драги колеги,

Ви благодарам на поканата и на дадената можност од името на централната банка да се обратам на овој настан, со којшто се одбележува Светскиот ден на штедењето. Враќајќи се назад на генезата и суштината на одбележувањето на овој ден, интересно е да се види дека во неговата основа е разбирањето на „штедењето како израз на зрелоста на индивидуите, но и општествата во целина“. Многу аспекти се втемелени во оваа теза, како финансиската писменост на секој поединец, довербата во институциите, развиеноста на економијата и капацитетот да се штеди, одговорноста на оние кои управуваат со заштедите и ги насочуваат во продуктивни цели за да се зголеми потенцијалот на целата економија.

Светскиот ден на штедењето, втора година по ред, го одбележуваме во пандемиски услови и оттаму ќе се задржам на неколку главни прашања коишто се особено релевантни заради продолжената здравствена криза.

Прво, какви се последиците од пандемијата врз обемот на штедењето и неговата структура?

Второ, дали новите околности го менуваат инвестициското однесување на населението и какви последици може да има врз финансиската стабилност?

Трето, кои се процесите коишто забрзаа и излегоа на површината заради пандемијата, а коишто се и можност за продуктивно искористување на штедењето и финансиска поддршка на одржливи проекти од страна на финансискиот сектор?

За разлика од други епизоди на криза, со пандемијата всушност се зголеми штедењето и овој процес е глобален феномен. Во развиените земји, оценетиот вишок на заштеди во 2020 година изнесувал близу 7% од БДП, покажувајќи дека се штедело повеќе во пандемијата, отколку во нормални околности. Во регионот на Западен Балкан, стапките на домашно штедење мерени како разлика помеѓу создадениот доход и вкупната потрошувачка на приватниот сектор и на државата забележаа благо намалување од околу 3 п.п. од БДП, но во услови на силна фискална потрошувачка за поддршка на економиите. Ова значи дека штедењето на приватниот сектор, и покрај големата рецесија, многу веројатно е дека останало релативно стабилно или растело. Има три причини коишто придонесуваат за ваквиот феномен. Прво, и покрај рецесијата, расположливиот доход не претрпе намалување, делумно и заради фискалниот импулс за поддршка на платите и работните места. Понатаму, со оглед на природата на кризата, рестриктивните мерки и ограничувањето на движењето, дел од населението се соочи со принудно намалување на потрошувачката, пред сѐ потрошувачка на различни услуги, којашто е карактеристична за лица со поголем доход и со поголем капацитет и склоност за штедење. Трето, со оглед на тоа што сите идни економски текови се условени од исклучително неизвесната епидемиолошка крива, во ваков амбиент, мотивот на претпазливост има голема улога во однесувањето на штедачите. И анкетите на Европската комисија и за нас, и за земјите на Западен Балкан покажуваат дека согледувањата на испитаниците во 2020 година и во 2021 година се во полза на ставот дека поради економската состојба во овој период, штедењето е поповолна одлука, во споредба со изминатите години. Воедно, анкетите на нашиот Завод за статистика покажуваат намалување на користењето на заштедите како извор на доход во текот на 2020 година.

Што се случува со штедењето во банкарскиот систем кај нас од почетокот на пандемијата наваму? Депозитниот потенцијал се зголемува со релативно сoлиден интензитет од над 8% на годишна основа, со што динамиката на зголемување е многу слична на онаа од периодот 2018‒2019 година. Ваквата динамика ни од далеку не наликува на случувањата за време на глобалната финансиска криза, кога за кусо време дојде до забавување на растот на депозитите, којшто од околу 20%, се сведе на околу 7% на годишно ниво. Овие трендови покажуваат дека склоноста за штедење и задржување на средствата во банкарскиот систем и натаму е висока. Штедењето на населението динамично расте, во рамките на историските трендови. Сепак уникатниот карактер на кризата остава последици врз неговата структура. Со оглед на непредвидливоста, склоноста за долгорочно штедење се намалува, а учеството на овие депозити во вкупните депозити на населението од април минатата година досега се намали за пет проценти поени. Од друга страна, кај корпоративниот сектор, стапките на раст се значително над историскиот просек, при воздржаност од инвестициска активност и раст на средствата. Минатите кризни епизоди се карактеризираа со намалување на корпоративните депозити, што покажува дека корона-кризата поттикнува различно однесување. Поради пандемијата се зголемува склоноста за држење ликвидност и штедење, во услови на изразена и продолжена непредвидливост.

Покрај растот на штедењето во банките, во услови на пандемија, забележителна е сѐ поголемата склоност на населението за инвестирање во недвижен имот. Всушност во услови на ниски каматни стапки, релативно стабилен расположив доход, намалени можности и потреби за потрошувачка, промена во моделите на работа, глобално се забележува зголемување на побарувачката за недвижен имот и на цените на недвижностите. За разлика од поголем број економски показатели, коишто колабираа во текот на пандемијата, цените на недвижностите бележат раст. Во земјите на ЕУ, во првата половина од оваа година, цените на недвижностите бележат просечен раст од близу 7%, наспроти растот од околу 4% во изминатите неколку години. Кај нас, растот на цените е поумерен од околу 4,4% во текот на оваа година, но со знаци на забрзување. Во целиот регион и кај нас, станбеното кредитирање забрзува и стапките на раст се подинамични во однос на растот на потрошувачките кредити. Се чини дека засега кај нас движењата на пазарот на недвижности се движат во согласност со поместувањата во понудата и побарувачката, а притисокот врз цените постои, но не е толку изразен, како што е во земјите од Европската Унија. Сепак, овој „пандемиски синдром“ треба внимателно да се следи, со оглед на тоа што сѐ повеќе се зголемува изложеноста на банкарскиот систем кон пазарот на недвижности. Оттука е потребно засилено следење и на овој дел од портфолиото и зачувување на капацитетот на банките за справување со можните идни шокови.

Банкарските системи, и во регионот, и кај нас добро го поминуваат тестот што го наметна пандемиската криза, а во следниот период ќе остане предизвикот за задржување на капацитетот за кредитна поддршка и истовремено одржување на стабилноста. Показателите за солвентноста, ликвидноста, профитабилноста на банките и квалитетот на кредитното портфолио и натаму се стабилни, а дел од нив и дополнително се подобрија. Но, кризата добива пролонгирана димензија и може да остави трајни последици и да наметне потреба од реструктурирање во дел од секторите на економијата. Во моментов, нарушувањето на глобалните синџири на снабдување во глобални рамки и растот на трошоците создаваат прекини во одредени индустрии и се еден од поголемите ризици за очекуваното економско закрепнување. Оттаму, приоритет во моментов е навремено следење на сите ризици и нивно навремено идентификување, заради намалување на товарот врз билансите на банките. Според, последната анкета на ЕИБ, дел од банките во поширокиот регион на ЦИЈИЕ очекуваат одредено зголемување на нефункционалните пласмани во следниот период. Поместувања во нагорна насока се можни и кај нас, но засега стрес-тестовите покажуваат доволна отпорност на банкарскиот систем, во услови на цврста регулаторна рамка, претпазливо однесување на банките и знаци за економско закрепнување. Политиката на централната банка засега е олабавена, со што придонесува за поволни услови на финансирање и економско закрепнување, во услови кога имаме доволно комфор во девизните резерви за реакција на евентуални шокови. Секако, со оглед на неизвесниот амбиент, постојано и внимателно ги следиме трендовите на сите показатели, релевантни за монетарната политика.

Во моментов, речиси во сите земји, со растот на штедењето се зголемуваат изворите за финансирање на банките и нивниот капацитет за поддршка на економијата, особено на пунктовите коишто ќе им одговорат на новите постпандемиски барања и ќе го зголемат потенцијалот за раст. Транзицијата кон зелена економија без сомневање е едно од прашањата коешто со пандемијата, од маргините, се помести кон јадрото на приоритетите. Склоностите и на потрошувачите, и на инвеститорите во глобални рамки се менуваат и сѐ поголем е „апетитот“ за т.н. зелени технологии и бизнис-модели. При вакви фундаментални, глобални структурни промени, и нашата конкурентност како економија ќе зависи од способноста за брза транзиција кон инфраструктура којашто ќе обезбеди производи со „зелен печат“. Во спротивно, можноста да се биде конкурентен и на пазарите на производи, и во пристапот до финансирање ќе биде мала, а трошоците високи. Финансиската поддршка од банкарскиот систем може значително да  ја забрза оваа транзиција и да помогне во зголемувањето на конкурентноста на домашната економија. Веројатно побрзо од очекуваното, светот се најде на крстосница кога треба да забрзаат структурните промени, да се забрза транзицијата кон дигитална и зелена економија, да се овозможи одржливо, постпандемиско глобално закрепнување. Улогата на финансискиот сектор во овој поглед е голема, бидејќи од неговата стабилност и подготвеност за финансиска поддршка, во голема мера, ќе зависи и капацитетот на целата економија за справување со новите предизвици.

На крајот, дозволете ми во името на Народната банка да го честитам Денот на штедењето, а посебни честитки да им упатам на овогодишните добитници на плакети ‒ признанија за постигнати особени резултати во вршењето на работните задачи.

Благодарам!

Скопје, 29 октомври 2021 година