Анита Ангеловска-Бежоска: Ќе водaм монетарна политика што ќе создаде амбиент за поголем економски раст

Анита Ангеловска-Бежоска: Ќе водaм монетарна политика што ќе создаде амбиент за поголем економски раст

Скопје, 13 јули 2018

И во текот на вториот квартал продолжува падот на градежната активност, како и ниската реализација на капиталните инвестиции, што упатува на постоење на надолни ризици за проектираниот раст на инвестициите. Но мислам дека доколку оваа година растот биде послаб од очекуваниот, еден од главните фактори за ова отстапување би била одложената реализација на јавните инфраструктурни проекти, фактор кој е од привремен карактер и чиј позитивен придонес би се почувствувал многу брзо по нивното отпочнување. Исто така, позитивен ризик за проектираниот раст, кој не беше директно вклучен во тековниот циклус проекции, се и евентуални позитивни ефекти од забрзувањето на процесот на евроатланска интеграција.

Г-ѓа Ангеловска-Бежоска, каква цел си поставивте во водењето на монетарната политика за следните седум години, колку што Ви изнесува мандатот како гувернер на Народната банка?

Кога станува збор за целите на монетарната политика, мислам дека тоа е сегмент од макроекономските политики, каде што целите се многу јасно поставени и законски дефинирани. И оттука, и за мене, како нов гувернер, главна координата е одржувањето на ценовната стабилност преку одржување стабилен девизен курс на денарот во однос на еврото. Исто така, без да се загрози примарната цел, централната банка ќе продолжи да дава придонес кон одржување на финансиската стабилност преку одржување стабилен и сигурен банкарски систем, а во рамки на своите надлежности, ќе обезбедува и поддршка на општите економски политики во земјата. И покрај тоа што навидум може да изгледа дека водењето на политиката на стабилен девизен курс е едноставен процес, моето досегашно искуство покажува дека тоа воопшто не е така. За да одржувате стабилен девизен курс, како централна банка, потребно е да имате доволно силен кредибилитет. А кредибилитетот се стекнува со историја на континуирано успешно остварување на целите, како и демонстрирање подготвеност и капацитет за справување со различни шокови коишто можат да ги разнишаат очекувањата и довербата на субјектите. Во целиот овој систем, многу важна улога имаат девизните резерви, од чие ниво зависи и капацитетот за превенција и за справување со притисоци врз девизниот курс. Во изминатиот период, како централна банка успешно се справивме со различни шокови од економска и неекономска природа, а истовремено и девизните резерви ги одржувавме во комфорна зона. Успешното спроведување на монетарната политика се базира врз силниот институционален капацитет, кој е граден преку постојан долгорочен процес на вложување во човечки ресурси и надградба на знаењето и вештините. Оттаму, моја задача е натамошно вложување и унапредување на институционалниот капацитет, сè со цел да продолжиме успешно да испорачуваме ценовна стабилност, како наша примарна одговорност и јавно добро, коешто е најдобриот придонес кој централната банка може да го даде за економски раст и развој.

Освен ценовната стабилност, што е основната цел на Народната банка, колку може да се очекува преку монетарната политика да се поттикне економскиот раст на земјата, бидејќи сè повеќе централни банки во светот ја додаваат и оваа меѓу своите основни цели?

Точно е дека со појавата на глобалната криза започна процес на преоценување на конвенционалната поставеност на монетарната политика, вклучувајќи ги нејзините цели, монетарните стратегии и инструментариумот за постигнување на целите. Но, мислам дека и пред кризата, растот на индиректен начин, сите централни банки го земаа предвид при своите монетарни реакции. Прво, со самото тоа што одржуваа ниска и стабилна инфлација, создадоа предвидлив амбиент, којшто, без дилема, е клучен предуслов за стабилни очекувања на економските субјекти и долгорочен одржлив раст. Второ, поради фактот што концептот на инфлацијата не може да се разгледува без да се земе предвид растот на економијата и колку тој отстапува од потенцијалот и дали создава ранливости. Разликата во оваа епизода на криза беше тоа што и покрај исклучително ниските каматни стапки и емисијата на огромна ликвидност, големата воздржаност и оптоварените биланси на економските субјекти спречуваа побрзо закрепнување на кредитната поддршка, а со тоа и на економскиот раст. Во вакви околности, голем број централни банки презедоа директни, неконвенционални мерки за поддршка на кредитирањето и на економскиот раст. Но, сепак сметам дека ваквите „неконвенционални“ реакции ќе останат карактеристика за „неконвенционални“ околности, што се согледува и преку отпочнатиот процес за нормализација на монетарните политики во глобални рамки.

Што се однесува на Македонија, во законските прописи јасно е наведено дека „Народната банка ја поддржува и општата економска политика без да го загрози остварувањето на основната цел и во согласност со принципот на отворена пазарна економија со слободна конкуренција“. Впрочем, од 2009 година па наваму, со исклучок на средината на 2016 година, централната банка на континуирана основа ја олабавуваше монетарната политика и даваше свој придонес кон растот, придонесувајќи за олеснување на условите на финансирање на економските субјекти. Каматната стапка на благајничките записи во март оваа година ја сведовме на 3%, односно на историски најниско ниво. Ова монетарно олабавување, а во услови на стабилен амбиент и поволни перцепции, имаше ефект и врз цената на финансирањето на приватниот сектор преку банкарски кредити, која исто така го достигна историски најниското ниво. Одреден придонес кон кредитирањето имаа и нашите неконвенционални мерки коишто беа насочени кон олеснување на пристапот до финансирање на дел од корпоративниот сектор (нето-извозници, производители на електрична енергија). Во стабилен амбиент, при пониска цена на финансирањето, но уште поважно, во услови на здрав, ликвиден и солвентен банкарски систем, за разлика од многу други земји во Европа, кредитната активност во Македонија не запре со појавата на глобалната криза. Оваа кредитна поддршка, заедно со структурните реформи во економијата, придонесоа за одржување солидни стапки на економски раст во еден подолг период, односно едни од највисоките во регионот на Југоисточна Европа.

По периоди на длабока економска и политичка криза изминатите години, кредитирањето, особено на корпоративниот сектор, сѐ уште не може да достигне двоцифрена стапка на раст, а пристапот до финансии е нотиран како проблем од речиси сите меѓународни институции. Како ќе ги натерате банките да даваат повеќе кредити?

Да, точно е дека и покрај тоа што вкупната кредитна активност во континуитет се зголемува, придонесот на корпоративното кредитирање се намалуваше во последниве неколку години. Сепак, одредени сигнали за закрепнување видовме во 2017 година, кога растот на кредитирањето на претпријатијата забрза, но сепак и понатаму заостанува зад растот на кредитирањето на населението. Анкетните истражувања коишто ги следиме покажуваат дека банките од 2014 година наваму ги олабавуваат кредитните услови за корпоративниот сектор, во услови на доволен обем на ликвидност и адекватна солвентна позиција, и веројатно намалување на согледувањата за ризик. Меѓутоа, мора да се има предвид дека кредитирањето е двостран процес и зависи не само од понудата, туку и од побарувачката на кредити. За поголемо кредитирање на домашните претпријатија не е доволно само банките да имаат волја за кредитна поддршка и соодветно структурирани кредитни производи што одговараат на потребите на претпријатијата, туку подеднакво e важно оцените на квалитетот на побарувачката за кредити да биде задоволителен за банките. Во просек, побарувачката на кредити од претпријатијата е со релативно скромен квалитет, отсликано како преку показателите за задолженоста, ликвидноста и ефикасноста на домашниот корпоративен сектор, така и преку објективниот недостаток на поголем обем на квалитетни проекти што би добиле соодветна кредитна поддршка од банките. Оттука, банките вообичаено ја „осигуруваат“ кредитната поддршка за овој сектор со барање за воспоставување определено обезбедување, што се потврдува и преку фактот што околу 98% од кредитите на нефинансиските друштва имаат одредена форма на воспоставено обезбедување. Мора да имаме предвид дека банките се приватни економски субјекти, треба да ги почитуваат основните пазарни принципи, а во крајна линија нивните одлуки за преземање на кредитниот ризик, како и последователното мерење и управување со кредитниот ризик, мора да бидат врз основа на почитување на стандардите и регулативата и водење сметка за заштита на интересите на нивните депоненти.

Во секој случај, би сакала да кажам дека финансиската поддршка на корпоративниот сектор не треба да ја гледаме само низ призмата на банкарскиот сектор, особено не кога станува збор за мали и средни субјекти, или бизниси коишто се во раната фаза од нивниот развој или со помал степен на обезбедување. Развојот на пазарното финансирање, било преку издавање на финансиски инструменти, било соработка со алтернативните облици на инвестициските фондови се форми со поголема толеранција на ризик. Без дилема, тие се можни комплементари на финансирањето преку банки и начин за олеснување на пристапот до финансирање на овој корпоративен сегмент.

Дебатата околу изборот на режимот на девизен курс некако има сѐ помала тежина во меѓународни рамки. Сѐ поголемата финансиска интеграција на земјите и променливоста на капиталните текови сите нѐ прави поизложени и поранливи на различни надворешни шокови, независно од режимот на девизниот курс. Во вакви околности, многу поголем акцент се става на политиките за структурни промени и насочување на капиталот кон продуктивни сектори, коишто ја зголемуваат отпорноста и структурната конкурентност на економијата.

Од друга страна, колку Ве загрижува забрзаното кредитирање на граѓаните, особено што растот главно произлегува од одобрувањето потрошувачки кредити, кредитни картички и минуси на тековните сметки?

Кредитирањето на домаќинствата бележи релативно стабилен раст, од околу 10% годишно, во просек, во изминатите 5-6 години, меѓутоа засега не претставува раст кој предизвикува загриженост. Поголемата склоност на банките за кредитирање на домаќинствата се темели врз понискиот ризик кој произлегува од овие кредити, пред сѐ поради поголемата диверзифицираност на кредитното портфолио „на мало“, генерално поедноставните постапки за одобрување на овие кредити односно за оцена на кредитната способност на кредитокорисникот, обезбедувањето кое полесно се продава. Од друга страна, повисока е и побарувачката на кредити од страна на домаќинствата, во услови на историски ниски каматни стапки, раст на вработеноста и платите, раст на расположливиот доход, а сѐ уште релативно ниска задолженост на секторот „население“ како целина (иако трендот е растечки, што несомнено наметнува потреба од внимателно следење). Иако поголемиот дел од кредитната поддршка за домаќинствата е фокусирана кон финансирање на потрошувачката на физичките лица, вклучително и одобрените негативни салда на тековните сметки и кредитните картички, сепак, од средината на 2015 година, станбените кредити се најбрзорастечкиот сегмент од кредитното портфолио на домаќинствата. Секако стимул за поголемо кредитирање на домаќинствата е и солидната наплата и следствено добриот квалитет на кредитното портфолио на банките кон домаќинствата. Имено, нефункционалните кредити зафаќаат само 2,4% од вкупните кредити на домаќинствата и оваа стапка е ниска и стабилна подолг период наназад.

НБРМ внимателно ги следи сите промени во активностите на банкарскиот сектор, а особено растот на кредитирањето на домаќинствата според одделните продукти. Доколку се јават и најмали сигнали за зголемување на ризиците за банкарскиот сектор од овој тип кредитирање или сигнали за евентуално презадолжување на населението, НБРМ ќе преземе соодветни мерки, како што впрочем беше и случај во неколку наврати во изминативе десетина години (мерките преземени за намалување на кредитниот раст и на ризиците кои ги носи високиот раст со истовремено зајакнување на капиталните позиции на банките, преземени во 2008 и во 2015 година).

Претходниот гувернер Димитар Богов во една прилика изјави дека „диктаторски ќе го брани курсот на денарот“. Може ли воопшто да се зборува за промена на овој став во Вашиот мандат во однос на курсот? Кои се предностите и слабостите од евентуална промена на курсот во флексибилен?

Лично верувам во исправноста на оваа стратегија како оптимална за македонската економија и компатибилна на нејзините структурни карактеристики. Ние сме мала и отворена економија, со висок степен на трговска и финансиска интеграција со ЕУ и висок степен на евроизација. Високата трговска отвореност, генерално значи поголема подложност на домашната економија на надворешното окружување, вклучително и на промените на курсот на домашната валута во однос на странските валути. Тоа би значело релативно брз и значаен ефект од промените во девизниот курс врз домашните цени, со оглед на високото учество на увозните производи. Променливи и поголеми ценовни притисоци доведуваат до неизвесен амбиент и имаат неповолно влијание врз економскиот раст. Исто така, осцилациите во курсот во услови на висока евроизираност во банкарскиот систем може неповолно да се одразат врз финансиската стабилност, која, пак, е од исклучително значење за одржлив раст. Понатаму, со оглед на тоа дека нашата економија во целина е нето-должник спрема остатокот од светот, евентуална депрецијација на домашната валута би имала неповолно влијание врз нашите нето-обврски. Оттаму, стратегијата на стабилен девизен курс е оценета како оптимална стратегија, којашто може успешно да ја испорача ценовната стабилност. Историјата покажа дека задржаната стабилност на девизниот курс беше клучна за брзо стабилизирање на очекувањата на домашните субјекти во одредени епизоди на криза. Еден од најчестите аргументи во прилог на промена на режимот на курсот е тоа што тој се користи како алатка за зголемување на конкурентноста и поддршката на извозниците. Сепак, како што нагласив, сè зависи од конкретните карактеристики. Македонија е високо отворена економија, која истовремено се карактеризира со висок степен на увозна зависност на извозот, што пак ги намалува евентуалните позитивни ефекти од хипотетичка депрецијација на курсот. Во НБРМ редовно се прави оцена на урамнотеженото ниво на девизен курс, којашто не покажува значајно отстапување на девизниот курс од патеката на урамнотеженост, а ова постојано го потврдува и ММФ, којшто на годишна основа ги прави овие оцени. Сумирано, исто како и дел од моите претходници, не гледам причина за напуштање на тековната монетарна стратегија.

Но, морам да повторам нешто што неодамна го посочив во едно интервју, а тоа е дека дебатата околу изборот на режимот на девизен курс некако има сѐ помала тежина во меѓународни рамки. Сѐ поголемата финансиска интеграција на земјите и променливоста на капиталните текови сите нѐ прави поизложени и поранливи на различни надворешни шокови, независно од режимот на девизниот курс. Во вакви околности, многу поголем акцент се става на политиките за структурни промени и насочување на капиталот кон продуктивни сектори, коишто ја зголемуваат отпорноста и структурната конкурентност на економијата.

Вашиот претходник во своето завршно излагање за сработеното спомна дека основната камата можело да се намали уште повеќе доколку фискалната политика била подисциплинирана. Колку се создаваат услови сега за намалување на основната камата откако новата власт и во Фискалната стратегија најави фискална консолидација?

Како централна банка, ние на редовна полугодишна основа изготвуваме сеопфатни макроекономски проекции, во кои една од влезните претпоставки е и среднорочната фискална рамка. Исто така, на месечна основа ги согледуваме промените во вкупните економски и финансиски услови, вклучително и евентуалните промени во фискалната позиција. Врз основа на целокупната оваа инфраструктура, на редовните месечни седници на Комитетот за оперативна монетарна политика носиме одлуки за евентуална промена во монетарната поставеност. По последното намалување на каматната стапка во март оваа година, промена во монетарната политика не направивме, ценејќи дека монетарната поставеност е соодветна на условите во економијата. Ќе продолжиме редовно да ги следиме трендовите во економијата и соодветно на околностите да ја прилагодуваме монетарната политика.

Народната банка ја задржа прогнозата за економски раст од 3,2% годинава, иако меѓународните финансиски институции, како ММФ и Светската банка, веќе ги ревидираа своите проекции кон понегативни. Верувате ли дека сè уште е остварлива оваа стапка откако и првиот квартал покажа дека растот бил само 0,1%?

Макроекономските проекции беа затворени во мај годинава, кога податоците за првиот квартал уште не беа расположливи. Работевме со информациите, податоците и претпоставките со кои располагавме во тој момент и според нас, 3,2% беше најверојатна очекувана стапка на раст во 2018 година, особено имајќи го предвид фактот дека 2017 беше година на економска стагнација (ниска базна основа). Оваа проекција се базираше врз неколку клучни претпоставки – позитивни очекувања за глобалниот раст, а особено за растот на ЕУ, која е наш клучен трговски партнер, стабилен политички амбиент, натамошен прилив на странски инвестиции, поголема искористеност на постојните странски капацитети, и особено важно, повторно отпочнување и засилување на циклусот на јавни инфраструктурни инвестиции. Сепак, уште тогаш нагласивме дека клучна претпоставка и главен неповолен ризик во целата макроекономска слика е темпото на реализација на планираните јавни инвестиции. Проекцијата на НБРМ претпоставуваше продолжување и забрзување на циклусот на јавни инвестиции во текот на 2018 година. Во проекцијата, бруто-инвестициите беа една од компонентите со значаен позитивен придонес. Од она што го гледаме досега, и во текот на вториот квартал продолжува падот на градежната активност, како и ниската реализација на капиталните инвестиции, што упатува на постоење на надолни ризици за проектираниот раст на инвестициите. Сепак, крајната оцена и потребите од корекција на проекцијата ќе ја соопштиме наесен кога следува новиот циклус на сеопфатни макроекономски проекции.

Но мислам дека и доколку оваа година растот биде послаб од очекуваниот, еден од главните фактори за ова отстапување би била одложената реализација на јавните инфраструктурни проекти, фактор кој е од привремен карактер и чиј позитивен придонес би се почувствувал многу брзо по нивното отпочнување. Исто така, позитивен ризик за проектираниот раст, кој не беше директно вклучен во тековниот циклус проекции, се и евентуални позитивни ефекти од забрзувањето на процесот на евроатланска интеграција.

Во однос на проекциите на другите институции, секоја институција има свој инструментариум, претпоставки и свој економски тим и разликите во проекциите, па и во ревизиите, се сосема легитимни. Точно е дека дел од меѓународните институции направија надолна ревизија на проекциите, но направија и ревизија за годината која помина. Доколку се сеќавате, НБРМ беше една од ретките институции чијашто проекција беше многу блиска до остварувањата во 2017 година – очекувавме 0,5%, а остварената стапка беше 0%.

Како според Вас може да се постигнат повисоки стапки на раст 5% или 6%, колку што и се потребни на земја во развој како Македонија за да направи видлив прогрес?

Забрзувањето на стапките на раст бара да се отстранат структурните пречки коишто го ограничуваат растот, што секако е долгорочен процес. Спроведените реформи во насока на подобрување на деловното окружување имаат видливи ефекти, особено во извозниот сектор, којшто несомнено има позитивни ефекти врз целокупната економија. Овие реформи придонесоа за диверзификација на извозот и овозможија многу полесно од некои други земји да го издржиме притисокот од глобалната криза и тековно да сме околу 20% над предкризниот максимум на БДП. Но нивото на реална конвергенција и понатаму е ниско, а реалниот БДП по глава жител е само 37% од БДП на ЕУ-28, што покажува јасна потреба од побрз раст. Згора на тоа, неповолни се и промените во продуктивноста на економијата, која сѐ уште осцилира околу предкризниот максимум и е само нешто над 40% на пример, од продуктивноста на германската економија.

Во продолжение би потенцирала неколку елементи коишто се важни за забрзан раст и поголема продуктивност. Еден од нив е понатамошниот влез на мултинационални компании, коишто ќе ја зајакнат трговската и финансиска интеграција на економијата и ќе ја вклучат посилно во глобалните синџири на снабдување. Зголемувањето на регионалната интеграција, исто така, е ефикасна алатка којашто овозможува полесно вклучување во глобалните текови на производство. Но, во овој контекст неопходно е и посилно поврзување на странските со домашни компании, со цел зголемување на позитивните пренесени ефекти врз вкупната економија. Битен предуслов за поголема интеграција секако се јавните инвестиции насочени кон подобрувања на инфраструктурата, со што истовремено се зголемува долгорочниот потенцијал на економијата. Исто така, важно е да продолжат политиките за престројување од секторите со висок степен на трудова интензивност и ниска технолошка интензивност, кон сегментите со средно ниво на трудова интензивност и технолошките интензивни сегменти. На овој начин ќе може да се обезбеди не само повисок, туку и поквалитетен раст поттикнат од технолошки софистицирани и иновативни сектори. Битен предуслов за побрз и одржлив економски раст, секако е и обезбедувањето на потребното финансирање преку квалитетни и стабилни извори на надворешно финансирање, финансиска поддршка преку домашниот банкарски систем и преку натамошен развој на домашниот пазар на капитал. Но, не смееме да заборавиме дека основа за остварување на овие фактори/предуслови е постигнувањето напредок во сегменти, коишто во континуитет се нотираат како подрачја со послаб напредок, а тоа е квалитетот на институциите и образовниот систем, којшто е база за квалитетен човечки капитал.

Како го гледате финансискиот систем на Македонија по седум години, дали сè уште ќе употребуваме книжни пари и колку е реално платежните картички да го исфрлат од употреба кешот?

Начинот на извршување на плаќањата денес се менува многу побрзо од која било друга област од индустријата на финансиски услуги, под влијание пред сѐ на промените кај дигиталната технологија. Овие промени присутни се и кај нас. Бројот на платежни картички и вредноста на трансакциите со платежни картички бележат постојан раст, придонесувајќи за намалување на учеството на готовинските плаќања во вкупната вредност на трансакциите во трговијата на мало од 90% во 2008 година на 72% во 2017 година. Електронското банкарство, денес е редовен производ на сите банки, што овозможува брз и лесен трансфер на средства. Во иницијална фаза на влез се и современите иновации во плаќањата, како што се мобилните плаќања, а купувањето преку интернет станува сѐ позастапено. И покрај овие позитивни поместувања, сепак и понатаму постои голем расчекор во однос на поразвиените економии и простор за подобрување. Имајќи го предвид ова, а заради постигнување повисок степен на дигитализација и намалување на користењето на готовината, НБРМ, Министерството за финансии и претставниците од банкарскиот сектор изработија „Стратегија за намалување на готовината во Република Македонија“, во чии рамки меѓу другото беа предложени цела палета на пазарни, административни, промотивни и едукативни мерки, во насока на поголема употреба на ефикасни и сигурни безготовински инструменти за извршување на плаќањата. Во наредниот период, со донесувањето на нов Закон за платежни услуги и платни системи, во кој се имплементираат директиви и регулативи на ЕУ во платежната сфера, се очекува да се создадат поволни услови за влез на небанкарски институции на пазарот на платежни услуги, а особено од секторот „ФинТек“ кои може да обезбедат современи иновативни решенија и да понудат побрзи, поевтини и поефикасни плаќања за населението и компаниите. Сето ова е во функција на зголемување на безготовинските трансакции. Верувам дека по седум години податоците ќе покажат засилување на трендот на пораст на безготовинските плаќања, но не можам да кажам дека ќе бидеме подготвени за целосно напуштање на готовината.

Во време кога расте протекционизмот и светот се соочува со реални закани од трговски и валутни војни, каде ги гледате најголемите ризици и предизвици за мала економија како македонската?

Македонската економија, како мала и отворена економија е изложена на ризици поврзани со глобалното економско окружување. За жал, во последниот период, еден од главните фактори на ризик од надворешното окружување претставуваат сè поголемите тензии во меѓународните трговски односи, како резултат на спроведувањето на протекционистички трговски политики од страна на САД кон трговските партнери (Кина, Канада, Мексико, ЕУ) и реципрочните мерки од страна на трговските партнери кон САД. Јакнењето на протекционизмот би можело да предизвика неефикасна распределба на ресурсите, раст на трошоците и намалување на меѓународната конкурентност. Исто така, примената на протекционистичките трговски мерки создаде неизвесност за економските субјекти и неповолно влијае врз нивната доверба, што негативно би се одразило врз глобалниот раст. Во овој контекст, процените на ЕЦБ се дека при зголемување на давачките на целиот увоз од страна на САД за 10 процентни поени и воведување реципрочни тарифи од страна на трговските партнери на САД, глобалната трговија би се намалила за 3% првата година, глобалниот раст би бил понизок за 1%, а секако понизок би бил и растот на еврозоната и Германија како наш најзначаен трговски партнер. Оттука, мислам дека еден битен канал на пренос на ризиците од растечкиот протекционизам врз македонската економија, како мала и отворена и особено вклучена во германскиот синџир на снабдување, би бил намалувањето на побарувачката за нашите извозни производи и влошување на изгледите за растот. А еден вака неизвесен глобален амбиент секако може неповолно да делува и преку каналот на помали капитални приливи и каналот на доверба на домашните субјекти.

Интервју на гувернерката на Народната банка на Република Македонија, д-р Анита Ангеловска-Бежоска, за „Капитал“ ǀ www.kapital.mk

ФОТО: Капитал