Монетарната политика во континуитет презема мерки за зголемување на кредитирањето
Интервју: Маја Кадиевска Војновиќ, вицегувернер на Народната банка на Република Македонија, за неделниот весник „Република“, 15.3.2013 година
Монетарната политика во континуитет презема мерки за зголемување на кредитирањето
Одговори на прашањата од неделникот „Република“.
1. Во последните неколку години светот помина низ најголемата финансиска и економска криза, по онаа од 30 те на минатиот век. Улогата на централните банки беше значајна во надминување на последиците од истата. Како ја оценувате улогата на НБРМ во тој контекст?
Кризата го помести примарниот фокус на централните банки во светот, односно целта на ценовната стабилност се подреди на целите на обезбедување на финансиска стабилност и поттик на економскиот раст. Обезбедувањето на ликвидност за економијата и зајакнувањето на регулаторните и супервизорски стандарди го означија кризниот и пост-кризниот период. Во услови на ограничено влијание на традиционалниот канал на пренос на монетарната политика и ниско ниво на каматни стапки (близу до нулата) централните банки на развиените држави применуваа и сеуште применуваат обемни нестандарди квантитативни мерки, додека централните банки на земјите во развој се потпираат на конвенционалните инструменти при релаксирањето на монетарната политика.
Народната банка презеде голем број на мерки во насока на одржување на ценовната и финансиската стабилност, како и во насока на поттикнување на економскиот раст. Од 2010 година па наваму, Народната банка води прилагодлива монетарна политика, при што основната каматна стапка од највисокото ниво во текот на кризата (од 9%) постепено се сведе на историски најниско ниво (од 3,5%). Во последните две години, Народната банка презеде значајни чекори насочени кон подобрување на оперативната рамка за спроведување на монетарната политика, направи промени во поставеноста на системот на задолжителна резерва, коишто значеа создавање на простор за раст на долгорочното штедење на физичките лица, за развој на репо-операциите и за олеснување на условите за кредитирање на клучните сектори во економијата (нето-извозниците и енергетскиот сектор). Генерално, би можела да заклучам дека Народната банка применуваше прилагодливи и креативни монетарни мерки, согласно современите трендови, кои имаа цел справување со негативните преносни ефекти од неизвесното меѓународно окружување врз домашната економија.
2. Во 2012 година НБРМ направи големи промени во спроведувањето на монетарната политика. Кои беа промените и како од оваа временска дистанца ги оценувате нивните ефекти?
Во 2012 година, покрај промените во постојните монетарни инструменти беа воведени и нови дотогаш неприменувани инструменти, со коишто Народната банка направи уште еден чекор напред кон начинот на монетарно регулирање на современтите централни банки. Кај поставеноста на системот на задолжителна резерва (ЗР), уште на почетокот на годината, започна примената на стапка на ЗР од 0% на депозитите на физичките лица со рочност над две години и на репо-трансакциите во денари, што го стимулираше долгорочното штедење на населението. Во ноември, се овозможи намалување на основата за ЗР за износот на новоодобрени кредити на извозниците и на претпријатијата коишто имаат проекти за производство на електрична енергија. Воедно, во насока на стимулирање на развојот на пазарот на капитал, се овозможи ослободување на основата за ЗР за износот на инвестициите на банките во корпоративни обврзници издадени од овие сектори и примена на стапка на ЗР од 0%, на обврските на банките врз основа на издадени должнички хартии од вредност во домашна валута и рок на достасување од најмалку две години.
Од април, започна примената на новата оперативна рамка, којашто внесе значајни промени во начинот на спроведување на монетарната политика. Имено, покрај редовните аукции на благајнички записи, преку коишто Народната банка традиционално врши стерилизација на ликвидност од системот, за прв пат се воспоставија редовни неделни репо-аукции, коишто имаат за цел обезбедување на краткорочна ликвидносна поддршка на банките. Тоа значи активна улога на централната банка, не само од страната на стерилизација на ликвидноста, туку и од страната на обезбедување на ликвидност за банките, кога тие краткорочно имаат потреба од неа. Во овој контекст, извршивме проширување на Листата на хартии од вредност кои служат како колатерал при спроведување на монетарните операции и се премина кон пазарно вреднување на колатералот, со што дополнително се олесни пристапот на банките до ликвидни средства од централната банка. Воедно, воведовме и нов инструмент, расположливи депозити на седум дена, каде што банките може да ги пласираат краткорочните вишоци на ликвидност. Заради активна примена на репо-операциите, како и заради поттикнување на меѓубанкарската активност, се намали фреквентноста на аукциите на благајничките записи од еднаш неделно, на еднаш во рамки на периодот на задолжителна резерва (еднаш месечно), и се ограничи понудениот износ на благајнички записи. НБРМ воспостави коридор на каматни стапки чијашто функција е обезбедување на стабилни движења на каматните стапки на пазарите на пари. Така, покрај постоечкиот расположлив кредит преку ноќ (со намалена каматна стапка), се воведе расположлив депозит преку ноќ, којшто овозможува пласирање на дневниот вишок средства, по ниска каматна стапка. Целата на сите овие промени беше да се стимулираат банките поактивно да управуваат со ликвидноста и истата да ја насочуваат кон подолгорочни пласмани. Банките од примената на новата рамка, активно ги користеа монетарните интрументи, го подобрија управувањето со ликвидноста и значајно го зголемија меѓусебното тргување на пазарот на пари. Во овој сегмент, да, може да кажам дека сме задоволни од ефектите на мерките. За жал, истото не можам да го констатирам за кредитниот пазар во 2012 година, каде кредитниот раст забави на 5,4% од 8,5% во 2011 година. Сепак, кога зборуваме за кредитните одлуки на банките, треба да имаме во предвид дека нив ги условуваат и мноштво на други фактори, различни од монетарната политика. Така, во услови на растечки ризици во текот на годината и засилено влијание од процесот на раздолжување на мајките-банки, домашните банки значаен дел од ослободената ликвидност не ја насочија кон кредитирање, туку ја пренасочија кон помалку ризични инструменти.
3. И покрај ограничувањето на износот на благајнички записи, не ретко, бизнисмените прашуваат зошто и во услови на криза кога приватниот сектор се соочува со недостаток на ликвидност, голем дел од ликвидноста на банките се стерилизира преку благајничките записи или се пласира во државни хартии од вредност.
Прашањето за тоа дали да се кредитира приватниот сектор, или пак ликвидноста да се пласира во благајнички записи или во државни хартии од вредност е одлука на самите банки. Сепак, кога зборуваме за благајничките записи и за државни хартии од вредност треба да се има предвид дека двата пазарни инструменти се од различна природа и имаат различна цел. Благајничките записи се главниот инструмент на монетарната политика преку кој НБРМ врши стерилизација на вишокот на ликвидност на банките и со тоа ја регулира понудата на пари во економијата, а преку каматната стапка на овој инструмент сигнализира и каква е поставеноста на монетарната политика. НБРМ при тековната поставеност на тендерот, кога го утврдува износот на понудата и нивото на максималната каматната стапка води сметка за својата примарна цел, инфлацијата, и за непосредниот таргет, нивото на девизните резерви. Тековно, банките имаат пласирано 24 милијарди денари во благајнички записи, што доколку се спореди со нивото од крајот на претходната година е намалување за околу 2 милијарди денари, а во споредба со крајот на првиот квартал од 2012 година е намалување од околу 16 милијарди денари. Ова само го покажува фактот дека НБРМ во изминатиот период значајно го намали износот на стерилизација и сигнализираше дека банките имаат простор за подолгорочни пласмани. Воедно, во мај 2012 година и во јануари 2013 година максималната стапка на благајничките записи беше намалена за 0,25 проценти поени, соодветно.
Од друга страна, државните хартии од вредност, како и секаде во светот, се инструмент којшто ? овозможува на државата преку домашни извори да ги финансира своите буџетски расходи. Овие средства коишто државата ги собира на пазарот на државни хартии од вредност се насочуваат во економијата, односно се користат за финансирање на јавната потрошувачка, буџетските трансфери и инвестициската потрошувачка, односно овие средства не се стерилизирани. Дали банките ќе инвестираат во државни хартии од вредност или ќе кредитираат е нивна одлука, односно банките имаат доволно ликвидност и за двете одлуки.
4. Како ја оценувате тековната состојба на девизните резерви и дали нивното ниво е доволно за надминување на евентуални шокови?
Тековно, девизните резерви се 2,2 милијарди евра што во споредба со крајот на првиот квартал од 2012 година е повисоко ниво за 160 милиони евра. Индикаторите за адекватност, покажуваат дека нивото на девизните резерви е соодветно и може да одговори на сите неповолни влијанија. Континуираното одржување на високо ниво на девизни резерви во услови на нестабилен амбиент е од исклучително значење за монетарната политика. Растот во девизните резерви и нивното доведување на историски високи нивоа, се објаснува со приливот на странските директни инвестиции, коишто со оглед на околностите можам да кажам дека сепак се задржаа на солидни нивоа во последните неколку години, извозот од новите преработувачки капацитети и довербата во домашната валута, што се согледува со изразените преференци на населението за штедење во денари. Сепак, значаен придонес кон растот на девизните резерви има и стратегијата на државата за обезбедување на дел од финансирањето на буџетот преку странски извори на средства, што од 2009 година па наваму во континуитет, обезбедува простор за релаксирање на монетарната политика.
5. Што покажуваат последните проекции на НБРМ и кога може да се очекува позначајно закрепнување на македонската економија?
Најновите јануарски проекции на Народната банка укажаа на релативно поволен амбиент за водење на монетарната политика во 2013 година. Очекувањата се дека стапката на инфлација во текот на годината ќе се намалува, што се потврди со најновите податоци од првите два месеца, коишто покажаа позабрзано намалување од очекуваното. Во надворешниот сектор не се очекуваат притисоци. Побарувачката кај поголем дел од нашите трговски партнери, особено земјите од ЕУ, сеуште е депрецирана, но голем дел (речиси една третина) од извозот се насочува кон Германија, којашто се покажа како поотпорна на кризата. Воедно, новите преработувачки капацитети, коишто се финансираа преку странски директни инвестиции, значајно ја зајакаа конкурентската позиција и структурата на домашната економија. Географската диверзификација на извозот, којашто започна во 2012 година, се очекува да продолжи и во текот на оваа година. Ако на овие позитивни трендови, се надоврзе влезот на новите странски инвестиции и реализацијата на инфраструктурните проекти од страна на државата, тогаш може да очекуваме економски раст од над 2%. Ефектот од структурните промени и импулсот од опоравуавњето на надворешната побарувачка се очекува да се материјализираат во поголем обем од 2014 година.
Генеално, кризата донесе нови предизвици за носителите на макроекономските одлуки и за приватниот сектор. Сега, повеќе од јасно е дека стариот модел на раст на интензивно финасирање на приватната потрошувачка преку кредитен раст и влез на странски капитал во сектор на неразменливи добра, е минато. Во овој контекст, стратегијата за креирање на извозно-ориентиран раст и инфраструктурни инвестиции е особено за поздравување. Креирањето на поволна бизнис клима и спроведување на конзистентна политика на ниски даноци е значајна, како што се значајни и напорите за подобрување на квалитетот на работната сила. Сепак, отстранувањето на бариерите за подинамичен раст ќе претставуваат императив за идниот период. Во тој контекст, достапноста до финансирање, подигнувањето на ефикасноста на јавната администрација, прилагодувањето на побарувачката на труд со понудата, се најзначајни проблеми коишто треба да се елиминираат за подинамичен економски раст.
6. И покрај мерките што НБРМ ги превзема, кредитирањето на банките забавува. Дали може во наредниот период да очекуваме банките да го зголемат кредитирањето во функција на остварување на економскиот раст?
Целиот сет на мерки коишто ги донесе Народна банка во изминатиот период, остави голем простор за банките да го зголемат кредитирањето. Процесот на раздолжување и градење на капиталните позиции кај мајките-банки беше одлика за периодот којшто помина, а тоа се одрази врз работењето на домашните банки. Според светскиот индекс за конкурентност, во Република Македонија достапноста до финансирање се рангира како водечки ограничувачки фактори за водење на бизнис. Оттука е и потребата за поактивно раздвижување на креднитниот пазар. Одлуките за одржување или за ширење на бизнисот на домашниот приватен сектор, односно на фирмите, во голем дел зависат од нивниот капацитет да превземат одржливи и здрави проекти за коишто има домашна или странска побарувачка. Сепак, обезбедувањето на финансирање на истите, во отсуство на развиен пазар на капитал, зависи од банките. Банките во Република Македонија, во периодот пред кризата беа во фаза на кредитен бум, којшто под влијание на кризата, во еден дел се преточи во нефункционални кредити. Ваквите движења влијаеа во насока на зајакнување на стандардите од страна на банките при управувањето со ризиците. Сепак, согласно најновите податоци, во јануари 2013 година нивото на нефункционалните кредити е 10,8% и не претставува ниво коешто може да ја загрози стабилноста на банкарскиот систем. Значи, банкарскиот систем останува стабилен, високо капитализиран, со доволна ликвидност да поддржи добри проекти. Монетарната политика во континуитет превзема мерки за зголемување на кредитирањето, но сепак, за да дојде до позначаен пресврт во однесувањето на банките, неопходно е подобрување на севкупниот домашен и надворешен амбиент, но и поголема спремност на банките поактивно да управуваат со ризиците при кредитирањето на приватниот сектор.